kalsium

Kalsium blir brukt i sement og betong. Det blir produsert om lag 120 millionar tonn kalsiumoksid (CaO) i året. I Brevik i Telemark blir det produsert sement, der det ligg eit kalksteinsbrot i nærleiken.

På grunn av den store affiniteten til metallet for oksygen blir kalsium brukt som reduksjonsmiddel ved framstilling av kopar, jern, stål, krom, thorium, uran, lantanoider og anna, som gitter i vakuumrøyr. Vidare kan det brukast til å separere argon frå nitrogen.

Ein kan bruke kalsium for å fjerne svovel og karbonat frå jernlegeringar.

I 1823 fann den britiske ingeniøren Thomas Drummond (1797–1840) at når flammen frå brennande hydrogen vart retta mot kalsiumoksid, så lyser denne med ein brilliant kvit farge. På den tida var dette den sterkaste lyskjelda ein hadde. Det var først meint som eit hjelpemiddel for landmålarar, som måler opp og markerer grenser i terrenget.

Kalklyset blei også eit populært hjelpemiddel i teaterverda. Det gjorde at ein kunne setje eit sterkt lys på bestemte skodespelarar på scenen, det blei altså eit dramaturgisk verkemiddel. Herfrå kjem omgrepet «limelight» (rampelys), etter di «lime» er det engelske ordet for kalsiumoksid (også kalla brend kalk, limstein).

• Les meir om Drummonds kalklys.

• Kalsiumkarbonat blir nytta i glasindustrien og som slipemiddel, til dømes i tannpasta.
• Kalsiumkarbid (CaC₂) reagerer med vatn og gjev acetylen som blir brukt i plastindustrien og i sveiseteknikk. Under andre verdskrig vart denne prosessen òg brukt som drivstoff for bilar fordi forbrenninga av acetylen gjev tilstrekkeleg energi til å drive ein vanleg bilmotor.
• Kalsiumklorid (CaCl₂) blir nytta til støvkontroll og fjerning av is på vegane.
• Kalsiumhypokloritt (Ca(OCl)₂) blir brukt til klorering av vatn i badebasseng og som bleikjemiddel.
• Kalsiumfosfat (Ca₃(PO₄)₂) er ein viktig bestanddel av kunstgjødsel.
• Kalsiumfosfid (Ca₃P₂) blir brukt i fyrverkeri, rottegift, torpedoar og faklar.
• Kalsiumpermanganat (Ca(MnO₄)₂) blir brukt i rakettbrensel, i tekstilproduksjon og for sterilisering av vatn.
• Kalsiumarsenat (Ca₃(AsO₄)₂) blir brukt som insektmiddel.
• Kalsiumcyklamat (Ca(C₆H₁₁NHSO₄)₂) vart tidlegare brukt som søtingsmiddel, men er no forbode på grunn av mogleg kreftfare.
• Kalsiumstearat ((C₁₇H₃₅COO)₂Ca) blir nytta i fargestiftar og i måling.
• Kalsiumsulfat (CaSO₄ • 2H₂O) brukar ein til å lage tavlekrit.

Ein finn kalsium i avleiringar som stammar frå skalet til organismar som i 500 millionar år har brukt kalsiumion i vatn til å byggje seg eit vernande skal. Ein kan seie at kalsium har sitt eige kretsløp i naturen, sidan det går frå land til sediment i havet og tilbake til land ved ei kontinuerleg heving av jordskorpa. Ein går ut frå at om lag 500 millionar tonn kalsium i året sirkulerer på denne måten.

Kalsiumkarbonat er hovudansvarleg for det som blir kalla «hardt vatn». Slikt vatn er med på å danne avleiringar i vassleidningssystem (kjelestein) og stalaktittar og stalagmittar i dryppsteinshòler.

• Les meir om hardt vatn.

Namnet kalsium stammar frå det latinske calx, 'stein'. Det var Humphrey Davy som gav namnet kalsium til det nye grunnstoffet i 1808.

Kalsium kan lett gje frå seg to elektron og danne kjemisk sambinding med andre stoff. I samband er kalsium toverdig med oksidasjonstal +II. Kalsium er elektropositivt, verkar sterkt reduserande som grunnstoff, og oksidet er basisk. Kalsiumionet er fargelaust, og kalsiumsamband er fargelause eller kvite viss ikkje anionet er farga.

Nokre viktige kalsiumsamband er:

• kalsiumklorid, CaCl₂
• kalsiumkarbonat, CaCO₃
• kalsiumoksid, CaO
• kalsiumkarbid, CaC₂
• kalsiumnitrat, Ca(NO₃)₂
• kalsiumhypokloritt, Ca(OCl)₂

Seks stabile isotopar av kalsium er kjent:

• ⁴⁰Ca (97 prosent)
• ⁴²Ca (0,65 prosent)
• ⁴³Ca (0,14 prosent)
• ⁴⁴Ca (2 prosent)
• ⁴⁶Ca (0,004 prosent)
• ⁴⁸Ca (0,2 prosent)

Eigentleg er isotopane 46 og 48 radioaktive, men med så lang halveringstid at dei kan betraktast som stabile. Isotopen 41 er radioaktiv med halveringstid 103 000 år. I alt er 19 isotopar skildra.