LIÊN VĂN BẢN TRONG TÁC PHAM HÓA THÂN

CỦA FRANZ KAFKA

PHẠM TUẤN ANH <*>

Tóm tắt: Franz Kaíka là nhà văn lớn của văn chương thế giới. Đến nay, nhiều tác phẩm của
Kafka đã được dịch, giới thiệu ở Việt Nam: “Hóa thân”, “Lâu đài”, “Vụ án”, “Nước Mỹ”, “Thưgửi bố”...
“Hóa thân” là tác phẩm nổi trội trong di sản sáng tác của Kafka. Tác phẩm là câu chuyện ẩn dụ về sự
bi đát, phi lí và tha hóa của con người trong kỷ nguyên kỹ trị. Nghiên cứu “Hóa thân” của Kafka từ
góc nhìn liên văn bản có ý nghĩa quan trọng trong việc khai phá các vỉa tầng giá trị của tác phẩm.
Bài viết tập trung kiến giải yếu tô'liên văn bản trong tác phẩm ỏ hai phương diện: liên văn bản cảm
quan về thực tại và con người trong xã hội hiện đại, liên văn bản về thủ pháp nghệ thuật trích dẫn và
giễu nhại được sử dụng trong tác phẩm. Từ đó, khám phá, khai thác các thông điệp tư tưởng mà nhà
văn gửi gắm.
Từ khóa: Liên văn bản; trích dẫn; giễu nhại; “Hóa thân”; Franz Kafka.
Abstract: Franz Kafka is a great writer of world literature. Up to now, many of his works have
been selected, translated and introduced in Vietnam, such as The Metamorphosis, the Castle, The
Trial, the America, Letter to His Father, etc. The Metamorphosis is an outstanding work in Kafka’s
creative heritage. The work is a metaphor for tragedy, absurdity and corruption of man in the era of
technocracy. Studying The Metamorphosis by Kafka from an intertextual perspective has important
meanings in exploring layers of value in the work. In the framework of the article, we focused on
interpreting intertextual elements in the work in two aspects: sensory intertext dialogue about
reality and people in modern society, intertextual dialogue about artistic tricks used in the work.
Ideological messages of the authors were also explored and discussed.
Keywords: Intertextuality; citation; parody; “the Metamorphosis”, Franz Kafka.
Ngày nhận bài: 15/3/2021; Ngày sửa bài: 04/4/2021; Ngày duyệt đăng bài: 25/6/2021.

1. Đặt vấn đề dẫn, có sự kết nối, hấp thụ và giao thoa vối
Thuật ngữ tính liên văn bản các văn bản khác. Quan niệm tính liên văn
(intertextuality) được Julia Kristeva sử bản của Kristeva nhận được sự hưởng ứng
dụng lần đầu vào năm 1966 trong tham của nhiều nhà nghiên cứu, tiêu biểu như
luận (do Roland Barthes chủ trì) bàn về R. Bathes, L. Bloom, M. Riffaterre,
sáng tác của Mikhail Bakhtin*(1). Thuật ngữ G. Genette... Lý thuyết liên văn bản đã và
này chính thức ra mắt vào năm 1967 khi đang mở ra nhiều chiều kích cho việc
bài tham luận này được đúc kết thành báo nghiên cứu, tiếp nhận tác phẩm văn học.
cáo Bakhtin, lời nói, đổi thoại và tiểu
thuyết. Từ nguyên tắc đối thoại trong giao **’ Khoa Sư phạm, Trường Đại học cần Thơ;
tiếp ngôn ngữ của Bakhtin, Kristeva đã liên Email: [email protected]
;ưởng đến sự đối thoại giữa các văn bản (,,) Khoa Sư phạm, Trường Đại học cần Thơ;
Email: [email protected]
;rong một văn bản. Theo đó, mọi văn bản
(1) Dẫn theo Nguyễn Văn Thuấn (2019), Giáo trình Lý
đều được tổ chức như bức khảm những trích thuyết liên văn bản, Nxb. Đại học Huế, Huế, tr.7.

sô 8-2021 NHÂN Lực KHOA HỌC XÃ HỘI

Franz Kafka (1883 - 1924), người gốc tồn tại nhưng bản thể bị phân tán, lạc
Do Thái, là nhà văn lón của ván chương lõng và cô đơn. Kafka đề cập đến mối nguy
thế giới. Ông là nhà văn đa ngôn ngữ, đánh mất chính mình trong đòi sống hiện
nhưng sáng tác chủ yếu bằng tiếng Đức. đại. Môì nguy này được Kafka hình tượng
Đến nay, nhiều tác phẩm của Kafka được hóa qua nhân vật Gergor Samsa. Quá
dịch, giới thiệu ở Việt Nam: Hóa thân, trình biến dạng ở nhân vật Samsa diễn ra
Thầy thuôc nông thôn, Vụ án, Lâu đài, rất phức tạp, bao gồm sự biến dạng cả bên
Nước Mỹ, Thư gửi bô'... Sáng tác của Kafka ngoài lẫn bên trong. Từ một anh thanh
có biên độ phản ánh rộng lớn, bao quát niên có ý thức trách nhiệm và nghĩa vụ,
nhiều phương diện trong đời sông xã hội. bỗng chốc anh trở thành kẻ vong thân và
Ông phục dựng một thế giới rạn nứt, đầy chấp nhận sự biến dạng. Anh không mấy
rẫy sự hoài nghi và phi lý. Hóa thân là tác quan tâm đến việc khôi phục hình dạng
phẩm tiêu biểu trong sự nghiệp sáng tác con người mà lại bận tâm suy nghĩ làm
của Kafka. Tác phẩm này được xuất bản sao có thể bắt kịp chuyến tàu đến nơi làm
lần đầu nám 1915, sau được dịch sang việc. Samsa như một cỗ máy đang hoạt
nhiều thứ tiếng và đưa vào giảng dạy ở động trong guồng quay của kỷ nguyên kỹ
nhiều trường đại học trên thế giói. trị. Chi tiết sáng sáng đón tàu của Samsa
2. Các phương diện biểu hiện liên thể hiện chu trình lặp đi lặp lại hằng ngày
văn bản trong tác phẩm Hóa thân trong guồng quay ấy. Thế kỷ XX là thời kỳ
2.1. Liên văn bản cảm quan về thực tại đầy biến động ở các nưốc châu Âu. Khoa
và con người trong xã hội hiện đại học kỹ thuật và kinh tế tư bản phát triển
Tác phẩm của Kafka dự báo bầu không vượt bậc. Thành tựu của khoa học kỹ
khí ngột ngạt khi chủ nghĩa phát xít ra thuật đã tác động mạnh mẽ đến sản xuất
đời và hoành hành ở một số nước châu Âu. kinh tế dẫn đến đời sông vật chất ở các
Sau Thế chiến II tàn khốc, độc giả nhận nước châu Âu có những biến chuyển sâu
thấy khả năng tiên tri qua các tác phẩm sắc. Việc thắng thế của nền văn minh vật
của Kafka. Trước khi mất, Kafka đề nghị chất và nền kinh tế tư bản chủ nghĩa dẫn
Max Brod đốt hết các bản thảo chưa in đến: “con người từ chỗ là chủ nhân, người
của mình, song vì yêu quý các bản thảo sáng tạo ra nền văn minh vật chất, nay bị
của bạn, Max Brod đã biên tập và cho biến thành nô lệ của ván minh vật chất, bị
xuất bản. Thế giởi trong tác phẩm của lệ thuộc chặt chẽ vào xã hội vật chất tiền
Kafka rất phong phú và đa dạng, mang tài’<3). Trong việc xây dựng hình tượng
đậm cảm quan hoài nghi và phi lý. Đó là nghệ thuật, Kafka có điểm giông với đại
“thế giới của cái phi lý, tràn ngập cái phi văn hào Goethe khi xem cái xấu và cái tốt
lý, thếgiới ở đó ai cũng sẽ bị bắt, bị kết án, là những thuộc tính tất nhiên trong đòi
bị xử tủ mà không hiểu nổi vì sao lại thế. sống con người. Nhân vật Faust trong vở
Án tủ hình định mệnh treo lơ lủng trên
đẩu mọi người, vô phương cứu chữa và (2) Lưu Đức Trung (Chủ biên) (2003), Tác gia và tác
kiểm soát”23'. phẩm văn học nước ngoài trong nhà trường, Nxb. Giáo
dục, Đà Nâng, tr.212.
Hóa thân là câu chuyện ẩn dụ về số
(3) Lê Ngọc Thúy và Trần Thị Nâu (2014), Giáo trình
phận bi đát của con người trong xã hội Văn học châu Âu, Nxb. Đại học cần Thơ, cần Thơ,
hiện đại. Trong thế giới ấy, con người vẫn tr.175.

NHÃN LỰC KHOA HỌC XÃ HỘI SÔ 8-2021

kịch cùng tên của Goethe là học giả, giáo lên, anh nhìn thấy bụng mình khum tròn,
sư uyên bác. Song với kiến thức đang có nâu bóng, phân chia làm nhiều đốt cong
không đủ để Faust thỏa mãn khát vọng cứng đờ; tấm chăn bông đắp trên bụng đã
khám phá, tìm tòi. Do vậy, Faust đã kí bị xô lệch, gần tuột hẳn”<4). Trong Franz
giao kèo bán linh hồn cho quỷ Mephisto để Kafka - người tẩy não nhân loại, Lê Huy
tìm tuyệt độ cao siêu, khám phá tận cùng Bắc nhận định: “Kafka đặt vấn đề về mối
bí mật (nếu Faust đạt đến sự thỏa mãn thì quan hệ giữa quyền lợi của cá nhân và
sẽ thua cuộc và bị quỷ sứ bắt đi linh hồn). nghĩa vụ của cá nhân đối với cộng đồng (cụ
Dù Faust có những điểm tích cực đáng thể là cha, mẹ và em). Samsa sống và
khen ngợi, song ở nhân vật này cũng mắc hành động theo những nguyên tắc ngoài
phải nhiều sai lầm trong suốt cuộc hành mình, những nguyên tắc do xã hội đặt ra.
trình với quỷ. cần lưu ý rằng cặp nhân Sự biến dạng, qua đó, sẽ đến từ thế giới
vật Faust-Mephisto tiềm ẩn bản chất nhị bên ngoài nhưng thực chất cái bên ngoài
nguyên của con người. Faust và Mephisto đó từ lâu đã xâm nhập vào bản thể người,
là hai mặt của một tính cách. Faust tượng trở thành cái bên trong, tồn tại như một
trưng cho sự tiến bộ, sự nỗ lực vươn lên và tất yếu”<5). Nguyễn Thị Mai Liên nhận
mặt tích cực của con người. Ngược lại, quỷ định: “Từ đầu đến cuối, tâm tính của
Mephisto tượng trưng cho sức ỳ, sự níu Gregor là của một con người nhưng anh
kéo và các mặt tiêu cực của con người. dần biến thành côn trùng bởi ánh mắt của
Nhân vật Samsa trong Hóa thân của những người xung quanh”<6). Dễ nhận
Kafka vừa có những mặt tốt đáng ghi thấy, Kafka khá thành công khi thể hiện
nhận, chẳng hạn: cần mẫn trong công sắc thái hài hưốc đen (dark humour) trong
việc, chàm lo kiếm tiền để săn sóc bô' mẹ tác phẩm. Samsa trở thành người thừa, là
và chi trả cho cô em gái đi học ở nhạc viện, gánh nặng của gia đình. Họ thờ ơ, muôn
song ở nhân vật này bỗng chốc bị tha hóa, ruồng bỏ, tống khứ Samsa. Thế rồi, Samsa
Ĩiến dạng. Rõ ràng, Kafka muốn nhắc nhở cũng dần nhận ra sự chua chát của cuộc
ằng bất cứ ai cũng có thể bị biến dạng sống. Anh bừng tỉnh nhưng cũng đã quá
nếu không làm chủ được chính mình. Cái muộn để hành động khi lốt bọ đang lấn át
tốt và cái xấu, tích cực và tiêu cực là hai và tưởc dần phần người còn lại trong anh.
mặt trong một chỉnh thể thống nhất. Sự Đặng Anh Đào cho rằng sự tỉnh thức triết
■vận động lón mạnh của cái này chính là sự học cùng các song đề: ‘Vật hóa/ tha hóa;
bìm hãm, chê ngự cái kia và ngược lại. Vật hóa/ bừng ngộ và Bừng ngộ/ giải
Hóa thân phô bày cảm quan của Kafka thoat’W làm bật lên tiếng cười chua chát,
về một thế giới đầy rẫy sự hoài nghi, phi
lý, đổ vỡ và trốhg vắng tình thương. Sự (4> Franz Kafka (2014), Hóa thân (Đức Tài dịch), Nxb.
V ệc hóa thân của Samsa diễn ra một cách Văn học, Hà Nội, tr.9.
(5> Lê Huy Bắc (2018), Franz Kafka - Người tẩy não
“ngẫu nhiên”, bất ngờ: “Một sáng tỉnh giấc nhân loại, Nxb. Tổng hợp Thành phô' Hồ Chí Minh, Hồ
sau những giấc mơ xáo động, Gregor Chí Minh, tr.118.
Sạmsa nằm trên giường, nhận thấy mình <6) Nguyễn Thị Mai Liên (2019), Motif folklore trong
đa biến thành một con côn trùng khổng lồ. sáng tác của Franz Kafka và Haruki Muramaki, địa
chỉ http://nguvan.hnue.edu.vn/ Nghiencuu/
Anh nằm ngửa trên cái lưng rắn như thể Vanhocnuocngoai/ tabid/105/newstab/ 3416/Default
được bọc giáp sắt, và khi dợm nhấc đầu .aspx, ngày truy cập 19/2/2021.

SỐ 8-2021 NHÂN LỰC KHOA HỌC XÃ HỘI 0

cay đắng về sự phá sản tình thương của văn bản, diễn trình hóa thân của nhân vật
con người trong xã hội hiện đại. thường xây dựng theo kiểu “Người - Vật -
Bối cảnh thời đại đã tạo nên cảm quan Người hoặc Vật - Người - Vật’*® chẳng
đổ vỡ, hoài nghi của Kafka về các giá trị hạn diễn trình hóa thân của các nhân vật
trong đời sống hiện đại. Trong thế giới ấy, trong các truyện kể Người đẹp và quái vật
con người vẫn tồn tại nhưng bản thể của Villeneuve, Bầy chim thiên nga của
không còn vẹn nguyên, tròn trịa, mà trái Andersen, Liêu trai chí dị của Bồ Tùng
lại, đầy sự vụn vỡ, lạc lõng và cô đơn. Qua Linh... Trong Hóa thân, motif hóa thân,
diễn trình hóa thân của Samsa, Kafka đội lốt của các tiền văn bản được thể hiện
muốn độc giả đồng sáng tạo, cùng luận khá rõ, tuy nhiên vẫn có dấu ấn riêng,
giải về văn bản - nơi chứa đựng vô số mang đậm phong cách của Kafka. Đặng
những khả thể của sự diễn dịch. Anh Đào nhận định: “Chu kì hóa thân của
2.2. Liên văn bản về thủ pháp nghệ Gegor Samsa trong Biến dạng đã khép
thuật trích dẫn và giễu nhại kín, vô vọng: Người - Bọ - Cái chết”(10)11
. Rõ
Thủ pháp trích dẫn liên văn bản được ràng, so với các tiền văn bản, motif hóa
Kafka sử dụng triệt để trong tác phẩm của thân trong tác phẩm của Kafka có sự khác
mình. Trích dẫn liên văn bản có thể hiểu biệt: không còn khẳng định, củng cố niềm
là sự lặp lại một đơn vị diễn ngôn trong tin, mà trái lại, thể hiện sự đánh đổ, hoài
một diễn ngôn khác, điều này đồng nghĩa nghi về một thế giởi đầy rẫy nỗi lo âu và
với việc tái tạo một phát ngôn (văn bản phi lí. Lê Thanh Nga nhận định: “Một mặt
được dẫn) được trích từ một văn bản gốc Kafka như một nhà văn hóa muốn lưu giữ
để đưa vào một văn bản tiếp nhận. Trích những kí ức nhân loại trong sáng tác của
dẫn liên văn bản biểu hiện qua các yếu tố mình, một mặt ông cũng tìm cách khưởc
hoặc dấu tích tiền văn bản xuất hiện trong từ những ảnh hưởng của tư duy nguyên
văn bản. hợp, để tạo ra một bước ngoặt mới trong
Ngay từ nhan đề Hóa thân, Kafka gợi hình thức huyền thoại, khai sinh chủ
cho độc giả liên tưởng về những dấu tích nghĩa huyền thoại thế kỷ XX”(11).
của các tiền văn bản trong quá khứ, nổi Trong Hóa thân, dấu tích về hiện thực
trội là những giá trị cội rễ trong văn học đời sống được thể hiện khá rõ. Mối quan
dân gian. Kafka đã xếp chồng ván bản hệ cha - con giữa Samsa và bô' trong tác
nhằm tạo nên hiệu ứng cải biến và phát phẩm có phần giống vối mốì quan hệ cha -
triển. Từ nhan đề tiếng Anh
Metamorphosis, các dịch giả ở Việt Nam (7) Đặng Anh Đào (Chủ biên) (2004), Văn học phương
chuyển dịch thành Hóa thân (hay Biên Tây, Nxb. Giáo dục, Hà Nội, tr.648.
dạng). Trong Từ điển từ và ngữ Việt Nam, (8) Nguyễn Lân (2000), Từ điển từ và ngữ Việt Nam,
“hóa thân” được diễn giải như sau: “Hóa Nxb. Thành phô' Hồ Chí Minh, Hồ Chí Minh, tr.844.
<9) Đặng Anh Đào (Chủ biên) (2004), Văn học phương
thân (hóa: biến đổi; thân: mình) nói thần Tây, Nxb. Giáo dục, Hà Nội, tr.647.
thánh biến hóa thân của mình theo quan (10) Đặng Anh Đào (Chủ biên) (2004), Văn học phương
niệm mê tín; biên đổi kì diệu”7(8)*. Ngay cả Tây, Nxb. Giáo dục, Hà Nội, tr.647.
motjf hóa thân trong tác phẩm cũng là sự (11) Lê Thanh Nga (2006), “Huyền thoại hóa như một
phương thức khái quát hiện thực đặc thù trong các
tiếp nối, cải biên từ motif nghệ thuật sáng tác của Franz Kafka”, Tạp chí Văn học nước
trong văn học truyền thốhg. Trong tiền ngoài, số 4, tr.176.

□ NHÂN Lực KHOA HỌC XÃ HỘI SÔ 8-2021

con giữa Kafka và bố bên ngoài đời thực. báng nội dung, chủ đề, hình tượng, câu
Kafka và bô' vốn bất hòa, có nhiều tranh chữ, lốì diễn đạt, biểu tượng... của các văn
cãi. Trong Hóa thân, Kafka hư cấu hình bản trước đó. Kafka đã hiện đại hóa huyền
tượng người cha thành người độc tài, gia thoại, đem nó lại gần hơn với thế giởi hiện
trưởng. Ba lần nhìn thấy con bọ Samsa tại bằng cách mở rộng biên độ tiếp nhận.
ngoài phòng, cả ba lần ông đánh đuổi con Kafka sử dụng yếu tô' huyền thoại trong
bọ ấy quay trở lại phòng. Một tối, Samsa Hóa thân không đồng nghĩa vối việc
bị những người khách trọ phát hiện. Họ từ khẳng định, tôn vinh các giá trị được xem
chối trả tiền thuê vì trong nhà chứa một là chân lý, vĩnh hằng bất biến trước đó;
con quái vật kinh tởm. Bô' của Samsa tức mà ngược lại, thể hiện sự đánh đổ, hoài
giận, xua đuổi con mình trở lại phòng nghi gắn liền với cảm quan thực tại về đời
bằng việc dùng một quả táo ném vào sống của con ngưòi trong xã hội hiện đại.
Samsa. Bị quả táo găm trúng, con bọ Sử dụng chi tiết “giấc mơ” là kĩ thuật khá
Samsa chịu vết loét và sau đó chết một quen thuộc trong sáng tác của Kafka. Chi
cách đau đớn, lặng lẽ ở góc phòng. Rõ tiết này có ý nghĩa quan trọng trong việc
ràng, mốì quan hệ cha - con trong tác mở đầu diễn trình hóa thân của nhân vật:
phẩm có dấu tích của phức cảm Oedipus “Một sáng tỉnh giấc sau những giấc mơ
mà s. Freud đã chỉ ra. Sự độc đoán, xáo động, Gregor Samsa, nằm trên
chuyên quyền của người cha trong tác giường, nhận thấy mình đã biến thành
phẩm là biểu hiện của thế lực độc tài một con côn trùng khổng lồ”(13)14 . Xét trong
trong xã hội. Kafka nhấn mạnh đến mối mối quan hệ giữa tiền - thượng văn bản,
nguy phá sản tình thương khi các giá trị chi tiết “giấc mơ” trong Hóa thân có thể
đạo đức dần bị bóp méo vì lợi ích vật chất. được xem là vết tích tiền văn bản cho việc
Lê Huy Bắc nhận định: “Hiện thực mà tạo dựng chi tiết “giấc mơ” trong truyện
Biến dạng, Lòi tuyên án và nhiều tác ngắn Samsa yêu của Hakuri Muramaki,
phẩm khác của Kafka đề xuất về phương tiểu thuyết Đợi bọn mọi, Cuộc đời và thời
diện pháp luật là kiểu pháp luật vừa của đại của Michael K của J.M. Coetzee. Chi
thời trung cổ phong kiến, vừa của thời tiết giấc mơ như một yếu tô' huyễn ảo hàm
hiện đại tư sản. Đấy là một dạng luật ý gợi nhắc về thế giới mơ hồ, hỗn độn, đầy
pháp mở mà kẻ thống trị có thể sử dụng rẫy sự phi lý. “Trong những giấc mơ mang
một cách linh hoạt để phục vụ cho quyền tính bản thể này, Kafka đã chạm đến được
lơi của mình”(12). Rõ ràng, trong kỷ nguyên nhiều bí ẩn trong đời sông tâm hồn con
Ìĩ trị, sự gắn kết giữa người với ngưòi có người”<14). Ông phục dựng một thê' giới rạn
lần manh mún, rời rạc và tan rã. Con nứt, vỡ vụn, qua đó thể hiện nỗi lo âu về
?ười bị vây hãm bởi công việc, tiền tài,
inh vọng; lao vào kiếm tìm các giá trị vật
(12) Lê Huy Bắc (2018), Franz Kafka - Người tẩy não
Lất mà xem nhẹ các giá trị cốt lõi về nhân loại, Nxb. Tổng hợp Thành phô' Hồ Chí Minh, Hồ
lương diện tinh thần. Chí Minh, tr.121.
Trong Hóa thân, thủ pháp giễu nhại (13) Franz Kafka (2014), Hóa thân (Đức Tài dịch), Nxb.
ìn văn bản được thể khá rõ qua diễn Văn học, Hà Nội, tr.9.
(14) Lê Huy Bắc (2013), Văn học hậu hiện đại: lý thuyết
ình hóa thân của nhân vật. Giễu nhại và tiếp nhận, Nxb. Đại học Sư phạm Hà Nội, Hà Nội,
ìn văn bản bao gồm việc bắt chưốc, nhạo tr.56.

SÔ 8-2021 NHÂN Lực KHOA HỌC XÃ HỘI □

số phận bi đát của con người trong đời phân tán thành nhiều phiến đoạn, đầy
sống hiện đại. vụn vỡ và cô đơn. Những phiến đoạn này
3. Kết luận được đặt cạnh nhau, cố bù khuyết cho
Đọc vị tác phẩm từ góc nhìn liên văn nhau, song lại bất lực trong việc làm tròn
bản, dễ nhận thấy mỗi văn bản là bức lẫn nhau. Trong kỷ nguyên kỹ trị, con
khảm các trích dẫn có tính tương tác, người có thể bị tha hóa, biến dạng nếu
đối thoại và xâu chuỗi với các văn bản không làm chủ được chính mình. Kafka
khác. Mỗi văn bản là mắt xích trong gợi mở nhiều nỗi lo âu, kích thích độc giả
chuỗi liên kết giữa các văn bản ra đòi suy ngẫm về nhiều vấn đề bất khả giải
trước và sau nó. Tất nhiên, thông điệp trong đời sống hiện đại.
tư tưởng không hiển lộ rõ ràng trên bề
mặt văn bản, đòi hỏi người đọc phải liên TÀI LIỆU THAM KHẢO
tưởng sáng tạo kết hợp vối kiến thức
nền sẵn có để truy vết, khai thác hàm 1. Lê Huy Bắc (2018), Franz Kafka -
nghĩa của văn bản. Lý thuyết liên văn Người tẩy não nhân loại, Nxb. Tổng hợp
bản đã và đang mở ra nhiều chiều kích Thành phô' Hồ Chí Minh, Hồ Chí Minh.
cho việc nghiên cứu và tiếp nhận, giúp 2. Đặng Anh Đào (Chủ biên) (2004),
người đọc có cái nhìn toàn diện, đa Văn học phương Tây, Nxb. Giáo dục,
chiều và chân xác về văn bản. Hà Nội.
Nghiên cứu Hóa thân từ góc nhìn liên 3. Kafka, F. (2014), Hóa thân (Đức Tài
văn bản là hướng tiếp cận khả thi, kích dịch), Nxb. Văn học, Hà Nội.
thích độc giả tìm tòi, khai phá các vỉa tầng 4. Nguyễn Lân (2000), Từ điển từ và
giá trị của tác phẩm. Kafka bộc lộ cảm ngữ Việt Nam, Nxb. Thành phô' Hồ Chí
quan về một giới đổ vỡ, đầy hoài nghi và Minh, Hồ Chí Minh.
bất tín nhận thức. Thủ pháp trích dẫn và 5. Lê Thanh Nga (2006), Huyền thoại
giễu nhại liên vãn bản được Kafka sử hóa như một phương thức khái quát hiện
dụng khéo léo và tinh tế. Cách đặt nhan thực đặc thù trong các sáng tác của Franz
đề, xây dựng motif, sử dụng chi tiết giấc Kafka, Tạp chí Văn học nước ngoài, sô' 4.
mơ trong Hóa thân của Kafka vừa thể 6. Sausure, F. (2005), Giáo trình ngôn
hiện sự kế thừa, tiếp biến các giá trị văn ngữ học đại cương (Cao Xuân Hạo dịch),
hóa/văn học trong các tiền văn bản trước Nxb. Khoa học Xã hội, Hồ Chí Minh.
đó, đồng thời gợi mở hệ hình tiếp nhận 7. Nguyễn Văn Thuấn (2019), Giáo
mới, vừa là chất liệu cho các thượng vãn trình Lý thuyết liên văn bản, Nxb. Đại
bản sau này. học Huế, Huế.
Kafka xứng đáng là bậc thầy của văn 8. Lê Ngọc Thúy và Trần Thị Nâu
chương thế giới. Bằng tài năng và cảm (2014), Giáo trình Văn học châu Âu, Nxb.
quan tinh tế, ông khéo léo phản ánh hiện Đại học Cần Thơ, cần Thơ.
thực đời sông vào trong tác phẩm của 9. Lưu Đức Trung (Chủ biên)
mình. Hiện thực được tái hiện trong tác (2003), Tác gia và tác phẩm văn học
phẩm có phần trúc trắc, không tròn vẹn. nước ngoài trong nhà trường, Nxb.
Con người vẫn tồn tại nhưng bản thể bị Giáo dục, Đà Nang.

□ NHÂN Lực KHOA HỌC XÃ HỘI SỐ 8-2021