Gaeilge

LUKE ROCK
AN ARDTEIST
2022/2023

SAMPLE NOTES: ESSAY WRITING AND AN

tSRAITH PICTIÚR
 CLÁR AN ÁBHAIR
1. An Aiste: Introduction
a. Introduction to Essay Writing 1-3
b. Key Topics 4-5
c. The Marking Scheme 6-11
d. Time Management 12-13
e. Past Paper Questions 14-20
f. Useful Expressions and Vocabulary 21-26

2. Sample Essay: An Córas Oideachais

a. Sample Essay 27-30
b. Key Words 31-32
c. Essay Analysis 33-36

3. An tSraith Pictiúr
a. Introduction to the Picture Sequence 37-42
b. Useful Expressions and Vocabulary 43-47
c. Question Phrases 48-49
d. Sraith Shamplach: Ná húsáid an cárta creidmheasa gan chead 50-54
AN AISTE
Páipéar 1 - Cuid II: Ceapadóireacht (100 marc)
• 3 question types: answer 1 (there are options within each question type).
• A length of 500-600 words is advised on the exam paper.
Aiste nó Alt Nuachtáin / Irise (ESSAY / NEWS ARTICLE)
NÓ
Scéal (STORY)
NÓ
Díospóireacht / Óráid (DEBATE / SPEECH)

✓ The most important thing in this section is grammar and standard of Irish.
✓ You will write a piece that relates to a specific style and most the of the marks are awarded for
grammar, wealth of language, suitable vocabulary etc.
✓ The founding stone of this question is the type of composition you choose, i.e.
o If you choose an essay, write an essay; if you choose a debate, write a debate!

An Scéim Marcála
• Stíl Chuí Scríbhneoireachta 5 mharc (suitable writing style)
• Ionramháil Ábhair: 15 mharc (content)
• Cumas Gaeilge 80 marc (standard of Irish)

Extract from the Marking Scheme

3 chéim sa mharcáil: Cé go bhfuil trí roinn (Stíl, Ionramháil Ábhair agus Cumas Gaeilge) i gceist,
moltar measúnú a dhéanamh ar iarracht an iarrthóra mar aonad.

An Measúnú An iarracht a mheas mar aonad - Cad is fiú an

iarracht cheapadóireachta ó thaobh catagóire de?
An Aicme sa chatagóir Socraigh an aicme cheart sa chatagóir: ard /
meánach / íseal
An Marc Roghnaigh an marc cuí a fhreagraíonn don aicme
sin.

1
LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.
 Layout of the Composition Question
• The composition questions is worth 100 marks.
• There are 9 questions spread across 3 categories, but you answer only 1 question.

Cuid Section Options

(A) Aiste / Alt Nuachtáin Essay or News Article 5 options
(B) Scéal Story 2 options
(C) Díospóireacht / Óráid Debate / Speech 2 options (1 speech, 1 debate)

• While there are 3 categories of questions in the composition section, you should avoid (B) Scéal.
• This section where you are asked to write a story is far less systematic than the other two types
of composition question and, thus, it is harder to guarantee success here.
• While the story is the most difficult to guarantee success, weaker candidates tend to choose it as
there is usually a seanfhocal (proverb) as one of the options.
• There are similar skills needed for writing essays (opinion vocabulary, verbs, discursive language,
technical terminology etc.), news articles, debates, and speeches. Therefore, preparation for any
of these sections will also aid in your preparation for the others.
• Likewise, we see similar topics appearing through the past papers in the composition part (A) and
(C) allowing us to prepare key topics that we expect to see throughout the 5 options in part (A)
and the 2 options in part (C).

✓ The key to the composition section is preparing key topics that we see on the papers again and
again and having a strong understanding of the marking scheme and what the examiner is looking
for in your answers.
✓ A good candidate knows the marking scheme inside out and has explored the past papers!

2
LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.
2017 Páipéar 1 – Ceapadóireacht

3
LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.
 Topics
• The topics in the composition section follow general trends with the same topics appearing
regularly.
• These topics often include subjects relating to general life (particularly life of teenagers), social
issues, and current affairs or topical issues in the year of the exam.
• The grid on the next page breaks down all the topics that have appeared since 2012.
• While many of these topics occur regularly, certain topics are unlikely to reappear such as
Breatimeacht (Brexit) which appeared in 2017, or Éirí Amach na Cásca (The Easter Rising) which
appeared in 2016, the 100-year anniversary of the rising.

➢ The topic of Daoine Óga (young people) appears very frequently and this topic or a related topic
appears almost annually on the paper.
o A question directly relating to daoine óga has appeared 6 times, an córas oideachais and
saol an scoláire have appeared 4 times, while related topics such as na meáin shóisialta,
an choiriúlacht, spórt and ceol also appear regularly.
o As well as these, open topics have also appeared regularly including rudaí sa saol a théann
i bhfeidhm orm (things that affect me) in 2013 and 2014, and scéalta móra an lae inniu
(big news stories of today) in 2015 and 2020.
➢ Therefore, vocabulary relating to young people and social issues that concern them are of key
importance in the composition question as this can be used for a wide variety of topics.

While the same general topics appear regularly, it is important to remember that your answer must
relate directly to the question posed, as will be discussed in the notes relating to the marking of the
composition question.

4
LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.
 Essay Topics on the Leaving Certificate
Topic 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023
Topics Relating to Young
People
Daoine Óga Alt Aiste Aiste Díos. Aiste1 Óráid Aiste
An Córas Oideachais Óráid Óráid Aiste Óráid
Saol an Scoláire Aiste
Óráid Scoile Óráid
Teicneolaíocht/Meáin Shóisialta Aiste Díos.2 Aiste Aiste Aiste3
Spórt Aiste Aiste4
Ceol Aiste
Other Common Topics
An Córas Sláinte Aiste
An Ghaeilge Óráid Aiste Aiste Aiste
Éire Aiste Aiste
An Choiriúlacht Aiste Aiste
CLG Alt
Imirce Aiste Aiste Aiste
An Timpeallacht/Athrú Aeráide Aiste Aiste Aiste
Daoine Cáiliúla Aiste
Taisteal Aiste
Daoine Aosta Díos.
An Foréigean Aiste
Mná sa spórt Aiste
Daoine sa saol poiblí a bhfuil Aiste
meas agam orthu
Cúrsaí Polaitíochta an Domhain Aiste
Léitheoireacht Óráid
Mo laochra Aiste
Cothromaíocht Díos.
Éirí Amach na Cásca* Aiste
An Breatimeacht* Díos.
Social Issues in Ireland
An tÓl/Drugaí in Éirinn Díos. Aiste
An Bochtanas in Éirinn Aiste
Cúrsaí Polaitíochta na hÉireann Díos. Óráid Aiste Díos. Díos. Aiste5
Cearta Daonna in Éirinn Aiste Aiste6
Cúrsaí Eacnamaíochta in Éirinn Díos.
An Geilleagar in Éirinn Aiste
Cúrsaí Tithíochta in Éirinn Óráid Aiste
Athruithe chun feabhais in Éirinn Aiste
le déanaí
Saoire in Éirinn Óráid
Uachtarán na hÉireann Óráid
Mná in Éirinn Díos.
Saol na tuaithe Aiste
Sochaí na hÉireann Aiste7 Aiste
Open Topics
Rudaí sa saol a théann i Aiste Aiste
bhfeidhm orm
Scéalta móra an lae inniu Aiste Aiste
Fadhb mhór idirnáisiúnta Aiste
Fadhbanna móra na linne seo Aiste
*Unlikely to reappear

1 Cúiseanna imní daoine óga (young people’s worries)

2 “Na Meáin Shóisialta” specifically
3
“Tionchar na meán sóisialta” specifically
4 Scannail (scandals) sa spórt
5 Éire agus an tAontas Eorpach
6 Not confined to Ireland
7
Sochaí chothrom na hÉireann
5
LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.
 Marking of the Composition Question
• The composition is worth 100 marks (17%).
• The marking of this question is broken into 3 components:
Stíl Chuí Scríbhneoireachta 5 mharc (suitable writing style)
Ionramháil Ábhair 15 mharc (content)
Cumas Gaeilge 80 marc (standard of Irish)

• While there are 3 separate components to the marking, examiners are instructed to
assess the essay as a whole and ensure the marks awarded align with this impression
mark, as discussed in the marking scheme:

Extract from the Marking Scheme

An Measúnú An iarracht a mheas mar aonad - Cad is fiú an
iarracht cheapadóireachta ó thaobh catagóire de?
An Aicme sa chatagóir Socraigh an aicme cheart sa chatagóir: ard /
meánach / íseal
An Marc Roghnaigh an marc cuí a fhreagraíonn don aicme
sin.

• Therefore, while subject matter is only worth 15 marks, it is important to ensure your
essay suitably addresses the topic in question to ensure the essay gives a good impression
to the examiner.

Stíl Chuí Scríbhneoireachta (5 mharc)

• Stíl chuí scríbhneoireachta refers to the writing style you choose.
• You must stick to the composition style in the question you choose, i.e. if you choose a
debate, write a debate; if you choose an essay, write an essay.
• The standard of your answer is not assessed here and, as long as your answer adheres to
the writing style you have selected, you will receive 5 marks here.
• However, if your answer is in the wrong style, e.g. the question calls for an essay and you
write a story, you will receive 0/5.

6
LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.
Ábhar (15 mharc)
• Ábhar refers to the content and subject matter of your essay.
• You must develop on the given topic and lay out a series of developed points in a clear,
concise way, making use of relevant vocabulary for the topic.
• Marks are awarded here for using vocabulary related to the topic and you should avoid
using generic expressions that weaker candidates tend to incorporate into answers that
lack relevant vocabulary such as gan a thuilleadh moille, ar nós na gaoithe, go tobann
etc.
• The marking scheme mentions the following components in the marking of Ábhar:
Tuairimí, smaointe, insint, eachtraí, imeachtaí, eolas, faisnéis a bhaineann le hábhar
theideal na ceapadóireachta.

Aicme Marc
Ionramháil shármhaith (smaointe 13, 14, 15
fairsinge, samhlacht neamghnách)
Ionramháil an-mhaith 11, 12
Ionramháil mhaith 9, 10
Ionramháil mheasartha 6, 7, 8
Ionramháil lag / bhearnach 3, 4, 5
Ionramháil an-lag (easnamach) 0, 1, 2

✓ Remember, poor Irish can impede on your ability to convey your thoughts and,
therefore, an emphasis should be placed on standard of Irish throughout to ensure your
points are conveyed clearly.

→ Extract from the Marking Scheme

‘Ba cheart an ionramháil ábhair a mheas agus tagairt á déanamh do Chumas na Gaeilge. Ó tharla gurb
í an teanga an chóir iompair atá ag na smaointe, bíonn coibhneas i gcónaí idir an Cumas Gaeilge agus
Ionramháil an Ábhair. Má bhíonn an chóir iompair lag ní féidir na smaointe a chur i láthair go
héifeachtach. Bíonn sé deacair na smaointe a aimsiú má bhíonn an Ghaeilge lag nó bearnach. Is í an
mháistreacht ar an teanga leis na smaointe a ionramháil an ghné den scríbhneoireacht is tábhachtaí
agus an cheapadóireacht á marcáil.’
7
LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.
• You should first identify the general topic of the essay before assessing whether you are being
assessed to engage with a more specific topic.
• Check whether any components of the question are singular or plural or call for discussion of a
specific element of the topic.
• For example, these similar questions that appeared in 2016 and 2021, had some key differences:

Year Section Question Note

2016 (A) Fadhb mhór idirnáisiúnta sa lá Candidates had to discuss only one problem,
atá inniu ann. however, it had to be INTERNATIONAL i.e. could
not only focus on daoine gan dídean in Éirinn
(homlessness in Ireland) etc.
2021 (A) Fadhbanna móra na linne seo. Candidates had to talk about MORE THAN ONE
PROBLEM as the question asked for fadhbanna
(problems)

• Ask yourself, does the question offer a specific location e.g. coiriúlacht in Éirinn (crime in
Ireland), ceannairí polaitiúla an domhain (political leaders of the world), or focus specifically on
the positives/negatives e.g. míbhuntáistí na teicneolaíochta?
o In the above example ceannairí polaitiúla an domhain (political leaders of the world),
the question calls on you to discuss world leaders and discussing Irish political figures
only would result in a loss of marks.

➢ Neglecting to engage with all elements of the topic, e.g. only discussing one woman in sport for
the title Mná sa Spórt (women in sport) which appeared in 2019 can result in your Cumas and
Ábhar mark being capped like so:

Category Deduction Total Possible Mark

Stíl 0 5/5
Ábhar -5 10/15
Cumas - 26 54/80

• You should also be aware of and adhere to the type of composition.

8
LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.
 o Essays, news articles and speeches can be discursive and talk about both sides of a topic,
i.e. positives and negatives, advantages and disadvantages etc.
o However, if writing a debate you must pick a side and ensure your points back up the
argument you are trying to make. Failing to clarify whether you are for or against the
motion in a debate can result in a loss of marks and you should state this early in your
answer.
Táim ar son an rúin... (I am for the motion)
NÓ
Táim in aghaidh an rúin... (I am against the motion)

Phrasing of the Topic

While essays, news articles, and speeches usually allow for discussion around the topic, the phrasing
of the question must be considered to confirm whether you have the option to discuss around the
topic and agree/disagree with the prompt:

➢ The most common question format simply involves being given a title to discuss. With this type of
question, you can discuss all areas of the topic, e.g.:
2017
(a) An córas oideachais dara leibhéal in Éirinn.
(e) An foréigean timpeall an domhain.
2018
(a) An Ghaeilge agus an Ghaeltacht sa bhliain 2018.

➢ Similarly, if the question contains a statement that has a verb you can choose to agree or
disagree with the given statement:
2017
(c) Is sochaí chothrom í sochaí na hÉireann sa bhliain 2017.
2018
(a) Tá an ceol an‐tábhachtach do dhaoine óga.
(d) Tá geilleagar na hÉireann ag feabhsú arís.
BUT
• If the topic does not contain a verb and instead refers to a specific aspect of the topic, you must
stick to this aspect.

9
LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.
• For example, in 2018 candidates were asked to discuss the influence of climate change on various
communities around the world.
2018
(e) An tionchar atá ag an athrú aeráide ar phobail éagsúla an domhain.

• As the prompt is not a statement with a verb, candidates could not disagree and would have to
discuss climate change’s influence on more than one community → phobail éagsúla
• Also shown in this question is the need to address all aspects of the question if there is more than
one.
• If the question asks you to discuss multiple things e.g. advantages and disadvantages, strive to
discuss both of these equally and signpost your answer by referring back to the question to ensure
the examiner knows you are still on topic.
• In the below examples, you would need to address both aspects of the question to prevent your
marks being capped:
2018
(a) An Ghaeilge agus an Ghaeltacht sa bhliain 2018.
2019
(d) An taitneamh agus an brú a bhaineann le saol an scoláire dara leibhéal.
2021
(e) Buntáistí agus míbhuntáistí na teicneolaíochta.

• Examiners are instructed to put brackets around irrelevant content and disregard this in the
marking process:

‘Sa chás go scríobhtar ábhar seachtrach nach bhfuil ad rem cuirfear as an áireamh an t-ábhar
sin. […] Nuair nach bhfuil an iarracht ar fad ad rem, cuir lúibín cearnach ag tús an phíosa / an ailt
nach bhfuil ad rem agus lúibín cearnach eile ag deireadh an phíosa / an ailt sin agus scríobh “níl sé
seo ad rem” sa cholún ar dheis.’

• Therefore, if your answer does not relate to the topic, you could be awarded 0 marks so ensure
you read the question carefully and stay on topic throughout!

10
LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.
Cumas Gaeilge (80 marc)
• Your mark for Cumas Gaeilge is divided into two aspects:
Stór agus dul na Gaeilge (vocab and flow of Irish)
Cruinneas (preciseness)

Stór agus Dul na Gaeilge

• This essentially refers to your vocabulary and the flow of your Irish.
• Encompassed in Stór agus Dul na Gaeilge are the candidate’s ability to convey their thoughts
without breaking basic rules of the Irish language, having a rich vocabulary, and adhering to
Irish syntax (sentence structure).
• Your vocabulary specific to the topic as well as the phrases you have to discuss this topic are
what result in a good mark in Stór agus Dul na Gaeilge.

Cruinneas / Beachtas
• Cruinneas / Beachtas refers to preciseness of grammar and language.
• The marking schemes and chief examiner’s reports describe how correct usage of the core
elements of Irish grammar are needed to attain a good mark here.
• They also point out the distinction between small spelling or grammar errors (a smaller
issue), and big errors in syntax or sentence structure (a bigger issue) emphasising the
importance of Irish sentence structure:

‘Tá sé fíorthábhachtach idirdhealú a dhéanamh idir mórbhotúin chomhréire agus

mionbhotúin ghramadaí agus litrithe.’

• The core components of language being assessed here include:

Verb Tenses Indirect Speech
Spelling Prepositions
Séimhiú Nominal Declensions (Noun Rules)
Urú The Copula

11
LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.
Time Management in the Composition Section
• Total time for Paper 1 → 2 hours 20 mins.
• The listening section takes 30 mins leaving 1 hour 50 mins for the composition.
• While this is more than enough time to complete the composition, you should divide
your time as such to ensure success:

Planning (20 minutes)

➢ Make a plan with the question as the centre point reminding you what you are always
referring back to.
➢ Include key words and points you want to address in each point.

Writing (1 hour 5 minutes)

➢ Following the plan of your essay, write your introduction, main paragraphs, and
conclusion.

Review and Proof Reading (25 minutes)

➢ Reread your essay focusing on language as this is where most marks are lost.
➢ I suggest rereading 5 TIMES, examining a different aspect every time you read:
1. Check that sentences make sense and review the content
2. Verbs (tenses, indirect speech etc.)
3. Nouns (an/na, na tuisil)
4. An chopail and adjectives
5. Séimhiú / Urú / h / t / DNTLS

12

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

Sliocht ó Thuairisc an Phríomhscrudaitheora 2017
‘Ní mór ceangal cinnte leanúnach a bheith ann idir an teideal a roghnaítear agus an t-ábhar
a scríobhtar. Níor cloíodh leis an treoir sin agus scríobhadh ábhair réamhullmhaithe nár bhain
leis na teidil. Bhí an cur chuige seo le fáil i gcás dhá theideal ach go háirithe: Aiste A (b) Scannail
sa spórt agus Aiste A (d) 12 Ceannairí polaitiúla sa lá atá inniu ann. Scríobhadh aistí iomlána
ar chúrsaí spóirt i gcoitinne agus gan tagairtí do scannail. Mar an gcéanna i gcás Aiste (d)
Ceannairí polaitiúla sa lá atá inniu ann, tarraingíodh isteach ábhair maidir le staid na tíre agus
an domhain agus gan ceannairí pléite ag na hiarrthóirí ina n-iarrachtaí agus dá bharr sin, ní
raibh an ionramháil ábhair ag freagairt do theideal an phíosa ceapadóireachta a roghnaíodh.’

Extract from the Chief Examiner’s Report 2017

‘There must be a continuous link between the title that is chosen and the subject that is
written. This was not adhered to and pre-learned material was clearly chosen that had no link
with the title. This happened especially in the case of Aiste A (b) Scannail sa Spórt and Aiste A
(d) Ceannairí Polaitiúla sa lá ata inniu ann. A lot of essays were written about sport in general
without any references to scandals. The same was for (d). A lot of material was brought in
concerning the state of the country and the world without mentioning any world leaders. It
was very clear that students did not link the title with their subject.’

13

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 Ceisteanna Ardteiste – (A) An Aiste/Alt Nuachtáin/Alt Irise

2012* (Aiste/Alt Nuachtáin were divided into two sections on the 2012 paper)
Scríobh AISTE ar CHEANN AMHÁIN de na hábhair seo.
(a) An Ghéarchéim sa chóras sláinte: Mo réiteach uirthi.
(b) Éire an lae inniu: Tír fháilteach oscailte í.
(c) An Choiriúlacht in Éirinn inniu: Bagairt mhór na linne seo.

nó

Freagair do rogha CEANN AMHÁIN díobh seo.

(a) Leigh tú alt i gceann de na nuachtáin laethúla á rá gur dream leisciúil iad an t-aos óg.
Chuir an t-alt fearg ort.
Scríobh an freagra a chuirfeá chuig eagarthóir an nuachtáin ar an ábhar sin.
(b) Chuir tú agallamh ar Uachtarán Chumann Lúthchleas Gael (GAA). Labhair sibh faoi na
dúshláin agus faoi na féidireachtaí atá roimh an eagraíocht.
Scríobh an t-alt a bheadh agat bunaithe ar an agallamh sin.

2013
Scríobh AISTE NÓ ALT NUACHTÁIN / IRISE ar CHEANN AMHÁIN de na hábhair seo.
(a) Rudaí sa saol a théann i bhfeidhm orm.
(b) Imirce as Éirinn sa lá atá inniu ann.
(c) Cúrsaí na timpeallachta – mar atá agus mar a bheidh.
(d) Réaltaí spóirt an lae inniu.
(e) Éire mar ionad saoire.

2014
Scríobh AISTE NÓ ALT NUACHTÁIN / IRISE ar CHEANN AMHÁIN de na hábhair seo.
(a) Daoine cáiliúla sa lá atá inniu ann.
(b) Is iad blianta na hóige na blianta is fearr.
(c) An Bochtanas in Éirinn.
(d) Cearta daonna in Éirinn sa lá atá inniu ann.
(e) Na rudaí atá tábhachtach i mo shaol.

2015
Scríobh AISTE NÓ ALT NUACHTÁIN / IRISE ar CHEANN AMHÁIN de na hábhair seo.
(a) Seo í aois na nua-theicneolaíochta.
(b) Alcól agus drugaí - fadhbanna móra in Éirinn.
(c) Scéalta móra an lae inniu.
(d) Buntáistí agus míbhuntáistí a bhaineann leis an taisteal.
(e) Staid na Gaeilge faoi láthair.

14

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

2016
Scríobh AISTE NÓ ALT NUACHTÁIN / IRISE ar CHEANN AMHÁIN de na hábhair seo.
(a) Fadhb mhór idirnáisiúnta sa lá atá inniu ann.
(b) Saol na tuaithe in Éirinn faoi láthair.
(c) Cultúr na ndaoine óga.
(d) Éireannaigh agus an imirce inniu.
(e) Comóradh Éirí Amach na Cásca 1916.

2017
Scríobh AISTE NÓ ALT NUACHTÁIN / IRISE ar CHEANN AMHÁIN de na hábhair seo.
(a) An córas oideachais dara leibhéal in Éirinn.
(b) Scannail sa spórt.
(c) Is sochaí chothrom í sochaí na hÉireann sa bhliain 2017.
(d) Ceannairí polaitiúla sa lá atá inniu ann.
(e) An foréigean timpeall an domhain.

2018
Scríobh AISTE nó ALT NUACHTÁIN / IRISE ar cheann amháin de na hábhair seo.
(a) Tá an ceol an‐tábhachtach do dhaoine óga.
(b) Daoine sa saol poiblí a bhfuil meas agam orthu.
(c) An Ghaeilge agus an Ghaeltacht sa bhliain 2018.
(d) Tá geilleagar na hÉireann ag feabhsú arís.
(e) An tionchar atá ag an athrú aeráide ar phobail éagsúla an domhain.

2019
Scríobh AISTE nó ALT NUACHTÁIN / IRISE ar cheann amháin de na hábhair seo.
(a) Géarchéim na tithíochta in Éirinn faoi láthair.
(b) Mná sa spórt sa lá atá inniu ann.
(c) Athruithe chun feabhais ar an saol in Éirinn le déanaí.
(d) An taitneamh agus an brú a bhaineann le saol an scoláire dara leibhéal.
(e) Tá an caidreamh polaitíochta idir tíortha an domhain míshuaimhneach
sa lá atá inniu ann.

2020
Scríobh AISTE nó ALT NUACHTÁIN / IRISE ar cheann amháin de na hábhair seo.
(a) An choiriúlacht i saol an lae inniu.
(b) Scéalta nuachta an lae inniu.
(c) Na cúiseanna móra imní atá ag daoine óga faoi láthair.
(d) An saol a bhíonn ag inimircigh in Éirinn.
(e) An teicneolaíocht i saol an lae inniu.
15

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

2021
Scríobh AISTE nó ALT NUACHTÁIN / IRISE ar cheann amháin de na hábhair seo.
(a) Fadhbanna móra na linne seo.
(b) Cearta Daonna.
(c) An tAthrú Aeráide.
(d) An Ghaeilge agus an cultúr Gaelach.
(e) Buntáistí agus míbhuntáistí na teicneolaíochta.

2022
Scríobh AISTE nó ALT NUACHTÁIN / IRISE ar cheann amháin de na hábhair seo.
(a) Sochaí na hÉireann sa lá atá inniu ann.
(b) An tionchar a bhíonn ag na meáin shóisialta ar dhaoine.
(c) Éire agus an tAontas Eorpach.
(d) Saol an duine óig in Éirinn – an bhfuil sé ag dul i bhfeabhas nó in olcas?
(e) Mo laochra.

16

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 Ceisteanna Scrúduithe ar na hIarpháipéir – (C) An Díospóireacht / An Óráid

2012
(a) Scríobh an chaint a dhéanfá i ndíospóireacht scoile ar son an rúin seo a leanas nó ina
aghaidh:
Ba chóir d’Éireannaigh a bheith níos measartha ina gcuid ólacháin.

(b) Tá tusa ar tí an scoil a fhágáil. Iarrtar ort píosa cainte a dhéanamh leis na tuismitheoirí,
leis na múinteoirí agus leis na daltaí ar an ábhar:
Fiúntas na scoile seo.

Scríobh an píosa cainte a dhéanfá ag an gcruinniú sin.

2013
(a) Scríobh an chaint a dhéanfá i ndíospóireacht scoile ar son an rúin seo a leanas nó ina
aghaidh:
Níl na polaiteoirí ag stiúradh chúrsaí na hÉireann mar is ceart.

(b) Iarradh ort píosa cainte a dhéanamh ag cruinniú de Chomhairle na Mac Léinn sa scoil seo
agatsa ar an ábhar:
An Córas Oideachais in Éirinn inniu.

Scríobh an píosa cainte a dhéanfá ag an gcruinniú sin.

2014
(a) Scríobh an chaint a dhéanfá i ndíospóireacht scoile ar son an rúin seo a leanas nó ina
aghaidh:
Tá feabhas le feiceáil ar chúinsí eacnamaíochta na hÉireann faoi láthair.

(b) Iarradh ort píosa cainte a dhéanamh le grúpa ón nGearmáin, atá ar cuairt ar do scoil, ar
an ábhar:
An tábhacht a bhaineann leis an nGaeilge agus leis an gcultúr Gaelach.

Scríobh an píosa cainte a dhéanfá ar an ábhar sin.

17

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

2015
(a) Scríobh an chaint a dhéanfá i ndíospóireacht scoile ar son an rúin seo a leanas nó ina
aghaidh:

Tá dul chun cinn iontach déanta ag mná na hÉireann le blianta beaga anuas.

(b) Tá scrúdú na hArdteistiméireachta díreach críochnaithe agat. Iarradh ort píosa cainte a
dhéanamh ar chlár raidió ar an ábhar seo:

Tá córas oideachais an-mhaith againn in Éirinn.

Scríobh an píosa cainte a dhéanfá ar an ábhar sin.

2016
(a) Scríobh an chaint a dhéanfá i ndíospóireacht scoile ar son an rúin seo a leanas nó ina
aghaidh:

Bíonn saol breá ag na daoine aosta in Éirinn.

(b) Tá tú i do Theachta Dála nua.Iarradh ort píosa cainte a dhéanamh ar chlár raidió ar an
ábhar seo:

Na pleananna atá agam do mo théarma sa Dáil nua.

Scríobh an píosa cainte a dhéanfá ar an ábhar sin.

2017
(a) Scríobh an chaint a dhéanfá i ndíospóireacht scoile ar son an rúin seo a leanas nó ina
aghaidh:
Déanfaidh Breatimeacht (Brexit) maitheas do thír na hÉireann.

(b) Déantar plé go minic sna meáin ar chúrsaí tithíochta in Éirinn sa lá atá inniu ann. Iarradh
ort píosa cainte a dhéanamh ar chlár raidió ar an ábhar seo:

Fadhb na tithíochta in Éirinn sa lá atá inniu ann.

Scríobh an píosa cainte a dhéanfá ar an ábhar sin.

18

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

2018
(a) Scríobh an chaint a dhéanfá i ndíospóireacht scoile ar son an rúin seo a leanas nó ina
aghaidh:
Tá an iomarca tionchair ag na meáin shóisialta ar dhaoine óga.

(b) Iarradh ort píosa cainte a dhéanamh ar chlár raidió ar an ábhar seo a leanas:

An ról tábhachtach atá ag Uachtarán na hÉireann.

Scríobh an píosa cainte a dhéanfá ar an ábhar sin.

2019
(a) Scríobh an chaint a dhéanfá i ndíospóireacht scoile ar son an rúin seo a leanas nó ina
aghaidh:

Tugann daoine óga in Éirinn aire mhaith dá sláinte.

(b) Iarradh ort píosa cainte a dhéanamh ar chlár raidió ar an ábhar seo a leanas:

Nós na léitheoireachta i saol an lae inniu.

Scríobh an píosa cainte a dhéanfá ar an ábhar sin.

2020
(a) Scríobh an chaint a dhéanfá i ndíospóireacht scoile ar son an rúin seo a leanas nó ina
aghaidh:
Déanann na polaiteoirí obair mhaith ar son na tíre seo.

(a) Iarradh ort píosa cainte a dhéanamh ar chlár raidió ar an ábhar seo a leanas:

Na buntáistí a bhaineann le saoire a chaitheamh in Éirinn.

Scríobh an píosa cainte a dhéanfá ar an ábhar sin.

19

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

2021
(a) Scríobh an chaint a dhéanfá i ndíospóireacht scoile ar son an rúin seo a leanas nó ina
aghaidh:
Tá rialtas éifeachtach againn sa tír seo faoi láthair.

(b) Iarradh ort píosa cainte a dhéanamh ar chlár raidió ar an ábhar seo a leanas:

Saol an duine óig in Éirinn sa lá atá inniu ann.

Scríobh an píosa cainte a dhéanfá ar an ábhar sin.

2022
(a) Scríobh an chaint a dhéanfá i ndíospóireacht scoile ar son an rúin seo a leanas nó ina
aghaidh:

Tugtar cothrom na Féinne do gach duine sa lá atá inniu ann.

(b) Iarradh ort píosa cainte a dhéanamh ar chlár raidió ar an ábhar seo a leanas:

Mo thaithí ar an gcóras oideachais.

Scríobh an píosa cainte a dhéanfá ar an ábhar sin.

20

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

AN AISTE

I think: Sampla
Sílim Silím go bhfuil…

Ceapaim + go / gur / nach / nár Ceapaim nach raibh…

Is dóigh liom Is dóigh liom gur oibrigh…

Is í mo thuairim féin Is í mo thuairim féin nár éirigh…

I mo thuairim féin I mo thuairim féin, táimid…

+ gnáthbhriathar
Dar liom, Dar liom, is bean iontach í….

It is clear: Sampla
Is léir Is léir go bhfuil…

Is ríléir Is ríléir nach bhfuil…

Is léir don dall + go / gur / nach / nár Is léir don dall nach n-aontaíonn…
Tá sé soiléir Tá sé soiléir gur ith…

Tá sé breá soiléir Tá sé breá soiléir nár éist…

Is follas Is follas gur oscail…

Is éasca a fheiceáil…. Is éasca a fheiceáil nár bhain...

Is furasta a fheiceáil… Is furasta a fheiceáil gur bhuaigh…

It seems: Sampla
Is dócha Is dócha go dtuigeann…
+ go / gur / nach /
Is cosúil nár Is cosúil nár léigh…

De réir cosúlachta De réir cosúlachta, tá sé…

+ gnáthbhriathar
De réir dealraimh De réir dealraimh, is duine…

21

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

It is a fact: Sampla
Is fíric é Is fíric é go bhfuil…

Ní féidir a shéanadh Ní féidir a shéanadh nach bhfuil…

Níl aon amhras ach + go / gur / nach / nár Níl aon amhras ach gur oscail…
Is éasca a fheiceáil…. Is éasca a fheiceáil nár bhain...

Is furasta a fheiceáil… Is furasta a fheiceáil gur bhuaigh…

Is cinnte… Is cinnte nach bhfaigheann…

Is cinnte glan… Is cinnte glan go mbeidh…

Foclóir Ginearálta don Aiste / Díospóireacht

Buntáiste / buntáistí Advantage(s)

Míbhuntáiste / míbhuntáistí Disadvantage(s)

Tionchar Influence

Níos tábhachtaí More important

Is tábhachtaí Most important

Forleathan Widespread

D’fhéadfaí a rá One could say

An chloch is mó ar do/mo phaidrín The biggest stone on your/my Rosary

Ní nach ionadh No wonder

Táthar ag tuar… It is predicted

Ba chóir go… It should…

I ndáiríre In reality

Maidir le Regarding

I dtaobh / ó thaobh (+ TUISEAL GINIDEACH)

Chun an fhírinne a rá To tell the truth

22

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

An domhan agus a mháthair The world and its mother

Idir óg agus aosta Both young and old

i mbéal an phobail In the public forum

Caithfear a admháil One must admit

Feictear domsa It appears to me

Pléite go forleathan Widely discussed

Fadhbanna casta na linne seo Complex problems of this generation

Príomhfhadhb na linne seo The main problem of this generation

Athrú chun maitheasa A change for the better

Athrú chun donais A change for the worse

Le blianta beaga anuas In recent years

La fada an lá For ages

Le déanaí Recently

Ach an oiread Either

Is iomaí _________ (+ singular) There are many __________

Gan aon amhras Without any doubt

Gan aon agó

Ar ndóigh Certainly

Faoi láthair Presently

Ó am go ham From time to time

Le cúnamh Dé With God’s help (hopefully)

Is annamh a… It’s rare that…

Ar an intinn chéanna On the same wavelength

An dá thrá a fhreastal Kill two birds with one stone

23

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 Frásaí don Aiste

Ní féidir a shéanadh go bhfuil _______ an- You cannot deny that ________ is/are
tábhachtach go deo. extremely important

Is léir don dall tábhacht _______ (+ TUISEAL The importance of _______ (+ TUISEAL
GINIDEACH). GINIDEACH) is clear to all

Is minic a phléitear tábhacht _______ (+ TUISEAL The importance of _______ (+ TUISEAL

GINIDEACH) i mbéal an phobail. GINIDEACH) is often discussed in the public
forum

Is furasta a fheiceáil, idir óg agus aosta, go bhfuil It is easy to see, both old and young, that
_______ tábhachtach i ngach cuid den saol. _______ is/are important in every aspect of life

Tá go leor buntáistí ag baint le ________(+ h on a There are a lot of advantages regarding

vowel). _______.

Cé go bhfuil go leor míbhuntáistí ag baint le Although ______ has a lot of disadvantages, it

________ (+ h on a vowel), tá buntáistí aige/aici/acu also has advantages.
freisin.

Is iad na rudaí is fearr faoi _________(+ SÉIMHIÚ) The best things about _______ are….
ná…

Más ag plé na mbuntáistí atáthar… If one is discussing the advantages…

Más é __________ an chloch is mó ar do phaidrín If _______ is the biggest stone on your rosary.

Ach, ar an lámh eile, baineann go leor rudaí diúltacha But, on the other hand, a lot of negative things
leo / leis / léi… relate to them / it…

Ach, tá míbhuntáistí ag ______(+ FAIC) freisin. But, _________ has disadvantages too…

Ach, tá dhá thaobh ag gach scéal… But, every story has two sides…

Ní lia duine ná tuairim It’s a matter of opinion

Nochtann na fíricí an scéal The facts tell the story

Mar is eol do chách As everyone knows

Is ceist chonspóideach/achrannach í seo It is a controversial question

24

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

Tá sé de dhualgas orainne dul i ngleic leis an bhfadhb It is our responsibility to deal with this problem
seo

Níl _______ thar mholadh beirte _______ is not great

Tá a fhios ag gach máthar Everyone knows

Tá an t-ábhar seo go mór chun tosaigh i mbéal an This topic is to the forefront in the public forum
phobail

Is mar gheall air seo díreach glan… It is directly because of this…

Frásaí Nascacha

Chomh maith leis seo As well as this / furthermore,

In éineacht leis seo

Anuas air seo

Ina theannta seo

Ar a bharr seo

Thairis seo

Dá bharr seo Because of this

Mar gheall air seo

Ach But,

Ar an lámh eile On the other hand

Os a choinne sin

Ar thaobh eile an scéil

I dtosach báire Firstly,

Ar dtús

Ar an gcéad dul síos

Ar an dara dul síos Secondly,

Ar an tríú dul síos Thirdly,

25

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

Ar an gceathrú dul síos Fourthly,

I ndeireadh na dála Finally

Ag deireadh an lae At the end of the day

Mar fhocal scoir In conclusion

Mar bhuille scoir

Faoi dheireadh Lastly

Ar deireadh

Tríd is tríd Through and through

Is oth liom a rá I regret to say

Áfach However

Faraor Unfortunately

Chun samplaí a thabhairt

Cuir i gcás, For example

Mar shampla,

Ar nós, Like

Cosúil le,

Abraimis For instance

Leagan amach na haiste

Réamhrá: tagairt do na pointí a phléifear san aiste

Alt 1: Pointe 1

Alt 2: Pointe 2

Alt 3: Pointe 3

Alt 4: Pointe 4

Conclúid: achoimre ar na pointí a phlé tú san aiste

26

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 AISTE SHAMPLACH – Aiste (A)

Scríobh AISTE nó ALT NUACHTÁIN / IRISE ar CHEANN AMHÁIN de na hábhair seo.

(a) An córas oideachais dara leibhéal in Éirinn

Réamhrá → INTRODUCTION
An Córas Oideachais Is ábhar é an córas oideachais atá go mór chun tosaigh in Éirinn i láthair na huaire toisc
Education System
na n-athruithe a tháinig ar chúrsa na Sraithe Sóisearaí le déanaí. Anuas ar athruithe a
Cúrsa na Sraithe
tharla sa chúrsa sóisearach, tá na hathruithe atáthar ag moladh don Ardteist i mbéal
Sóisearaí
Junior Cycle Course an phobail le grúpaí éagsúla ag easaontú maidir leis na moltaí agus na hathruithe a
Córas na bPointí bhaineann leo. Tá córas na bpointí, rud a bhfuil tuairim láidir ag formhór an phobail
The Points System faoi, á phlé le fada an lá fosta. Mar gheall ar thorthaí tuartha agus na constaicí a chuir
Torthaí tuartha
an phaindéim ar chur i bhfeidhm na hArdteiste, tá an t-ábhar seo níos conspóidí agus
Predicted grades
níos casta ná mar a bhí riamh.

Alt 1: An tSraith Shóisearach → THE JUNIOR CYCLE

Daltaí a Bhí na hathruithe i gcúrsa na Sraithe Sóisearaí ar cheann de na príomhábhair phlé sa
fhreastalaíonn ar
nuacht nuair a cuireadh i bhfeidhm iad mar gheall ar na tuairimí láidre éagsúla a bhí
scoileanna a
ag daoine a bhfuil baint acu leis an oideachas. Ceann de na príomhathruithe sa chóras
fheidhmíonn trí
mheán na Gaeilge ná go scarfaí daltaí a fhreastalaíonn ar scoileanna a fheidhmíonn trí mheán na Gaeilge
Gaelscoil students (dream ar tugadh daltaí T1 orthu) ó dhaltaí a fhreastalaíonn ar scoileanna a
Daltaí a fheidhmíonn trí mheán an Bhéarla (daltaí T2). Dar leis na daoine a bhí in aghaidh na n-
fhreastalaíonn ar
athruithe, b’athrú iomarcach é. Dúradh gur athrú chun donais a bhí ann agus go
scoileanna a
fheidhmíonn trí
ndéanfar dochar don Ghaeilge mar gheall ar an athrú amaideach seo. Chomh maith leis
mheán an Bhéarla seo, chuaigh an méid litríochta a bhí le déanamh ag daltaí, dream a raibh mé féin
English-speaking páirteach leo, i méid le húrscéal agus dráma iomlán le déanamh anuas ar scéalta, dánta
school students
agus amhráin. Agus murar leor é sin, tar éis na míonna fada a chaitheamh i mbun
anailíse ar théacs ar leith, bheadh an baol ann nach mbeadh an téacs ar an bpáipéar!
Méid litríochta
Amount of literature Dar leis na daoine a bhí ag troid in aghaidh na n-athruithe, bheadh ní ba mhó brú ar
dhaltaí i nGaelscoileanna, dream a bhfuil brú orthu cheana féin mar tá orthu a
Scrúduithe stáit scrúduithe stáit go léir a dhéanamh trí mheán na Gaeilge. Cuireadh béim ar an éagóir

27

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

State exams seo sna ceannlínte agus dúradh gur mór an náire é mar bhí daltaí Gaelscoile agus daltaí
Ag cailleadh an
ón nGaeltacht ag cailleadh an bhuntáiste a bhí acu. Ar an láimh eile, tá an dream a deir
bhuntáiste
nár cheart go mbeadh an buntáiste seo ag daltaí Gaelscoile sa chéad áit. Cuireadh an
Losing the advantage
Idirdhealú idir daltaí cheist seo chun cinn sa nuacht le déanaí nuair a tháinig chun solais go bhfuiltear ag
T1 agus daltaí T1 moladh athruithe cosúla do Ghaeilge na hArdteiste. Mar gheall ar an gcóras atáthar ag
Distinction between moladh le hidirdhealú idir daltaí T1 agus daltaí T2, tá tuistí ó Chonamara ag rá go
L1 and L2 students
seolfaidh siad a bpáistí go scoileanna lán-Bhéarla, rud a dhéanfadh dochar do
Dochar do thodhchaí
na Gaeilge
thodhchaí na Gaeilge gan aon agó.
Damage to the future
of Irish

Alt 2: Cianfhoghlaim agus an Teicneolaíocht → REMOTE LEARNING & TECHNOLOGY

Tionchar na
Ní raibh tionchar na paindéime ní ba shoiléire in aon chuid den sochaí, seachas an
paindéime
córas sláinte agus tionscal na turasóireachta, ná an córas oideachais dara leibhéal.
Influence of the
pandemic Chonacthas athruithe chun donais agus athruithe chun maitheasa maidir le
cianfhoghlaim agus chuir eagraíochtaí éagsúla tuairimí in iúl i dtaobh thionchar na n-
Cianfhoghlaim athruithe seo. Ar lámh amháin, thug an chianfhoghlaim deis do dhaltaí faoi
Remote learning
mhíchumas agus daltaí a bhfuil cónaí orthu fada ón scoil teacht ar ranganna go héasca
agus bheith ar a suaimhneas ag obair ón teach. Murach an teicneolaíocht agus
Acmhainní digiteacha acmhainní digiteacha, ní bheadh daltaí dara leibhéal in ann obair scoile a dhéanamh,
Digital resources teagmháil a dhéanamh lena múinteoirí, nó cabhrú lena chéile. Ach, ní insíonn sé seo an
scéal iomlán. Dar leis na saineolaithe, ní fhoghlaimíonn daltaí i gceart ón
Ar scáileán
gcianfhoghlaim agus is minice a theipeann orthu díriú ar an rang más ag breathnú ar
On a screen
scáileán atá siad. Chomh maith leis seo, is léir an dochar a dhéanann sé do
Meabhairshláinte mheabhairshláinte agus féinmhuinín an duine nuair nach bhfuil deis ag daltaí labhairt
agus féinmhuinín lena gcairde nó dul amach ag imirt spóirt. Is follas nach raibh an locht ar an gcóras
Mental health and
oideachais dara leibhéal maidir leis an bhfadhb seo, ach le linn na paindéime mar gheall
self-confidence
ar na srianta éagsúla, níor éirigh le scoileanna corpoideachas, ranganna spraíúla
Folláine na ndaltaí praiticiúla nó ranganna féinfhorbartha a chur ar siúl agus is cinnte go ndearna sé seo
Students’ wellbeing dochar d’fholláine na ndaltaí.

28

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 Alt 3: Córas na bPointí → THE POINTS SYSTEM
Córas na bpointí
Tá córas na bpointí á phlé agus á cháineadh ag an bpobal le fada an lá. Fiú, roimh ré na
The points system
dtorthaí tuartha, dúradh gur córas míchothrom atá ann a chúitíonn foghlaim de
Córas míchothrom
Unfair system ghlanmheabhair in ionad ag spreagadh scileanna foghlama, taighde agus machnaimh.
Foghlaim de Deirtear gur tábhachtaí na scileanna seo sa saol mór, ná eolas neamhthábhachtach a
ghlanmheabhair chur de ghlanmheabhair. Mar gheall ar an gcóras atá i bhfeidhm, níl sé de rogha ag
Rote-learning
múinteoirí gan uaireanta fada a chaitheamh ag breathnú ar na téacsleabhair, ag
Iarpháipéir
scrúdaithe
déanamh iarpháipéir scrúdaithe agus ag tabhairt píosaí móra obair bhaile dá gcuid
Past papers daltaí. Mar gheall air seo, bíonn torthaí ar an gcloch is mó ar phaidrín na múinteoirí
níos minice ná a mhalairt agus ní thugtar an deis dóibh díriú ar ábhair spéisiúla a
Spéis na ndaltaí
spreagfadh spéis na ndaltaí nó grá don ábhar. Anuas air seo, sa chóras seo ina bhfuil na
Students’ interest
trí uimhir a fheictear ar an scáileán i lár mhí Lúnasa níos tábhachtaí ná aon ní eile,

Forbairt phearsanta cuirtear easpa béime ar an bhforbairt phearsanta agus an iomarca béime ar fhoghlaim
Personal development de ghlanmheabhair. Is léir, fiú, go dteipeann ar an gcóras seo go minic nuair a
fhaigheann beirt daltaí na pointí céanna agus téitear i muinín roghnú fánach. Caithfear
Roghnú fánach
an cheist a chur mar seo, ar cheart dúinn ár gcóras seanchaite a athrú, nó an bhfuil sé
Random selection
Córas seanchaite
níos tábhachtaí dúinn go mbeidh méid ollmhór fíricí bitheolaíochta agus sleachta
Out-of-date system filíochta ar theanga na ndaltaí?

Easpa sonraí oifigiúla Alt 4: Torthaí Tuartha agus an Phaindéim → PREDICTED GRADES AND THE PANDEMIC
Lack of official data
Cuireadh teip an chórais chun cinn arís ag tús ré an choróinvíris. Léirigh an easpa
Dul chun cinn na
sonraí oifigiúla a bhí ag an stát faoi dhul chun cinn na ndaltaí laigí an chórais nuair a
ndaltaí
Students’ progress chuathas i muinín na dtorthaí tuartha dón chéad uair in 2020. Le cealladh na
Cealladh na scrúduithe stáit toisc shrianta an víris, rinne an rialtas iarracht measúnú a dhéanamh
scrúduithe stáit ar dhaltaí an tséú bliain in éagmais scrúdú deiridh. Léiríodh gur bheag eolas cothrom
Cancellation of state
cruinn a bhí ag an stát i dtaobh chaighdeán na ndaltaí agus, dá réir, iarradh ar
exams
Measúnú
mhúinteoirí ‘buille faoi thuairim’ a thabhairt faoin ngrád a bhí tuillte ag an dalta
Assessment bunaithe ar a gcuid torthaí i scrúduithe ranga agus measúnú leanúnach. Ba léir, áfach,
Daltaí an tséú bliain go ndeachaigh claontaí na múinteoirí agus b’fhéidir fiú a gcuid mothúchán i bhfeidhm
6th-year students
ar na torthaí a thug siad mar tharla boilsciú gráid uafásach, rud a rinne éagóir do na
Claontaí na
daltaí a thug faoin scrúdú an bhliain roimhe sin. Is cinnte nach raibh an locht ar na
múinteoirí
Teachers’ biases múinteoirí, ach ar an gcóras oideachais toisc nár bailíodh aon sonraí faoi chaighdeán
Boilsciú gráid na ndaltaí go foirmeálta a bheidís in ann a úsáid chun torthaí tuartha cruinne a
Grade inflation

29

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 thabhairt. An bhliain ina dhiaidh sin, rinne coimisiún na scrúduithe stáit agus an rialtas
iarracht an dá thrá a fhreastal tríd an deis a thabhairt dóibh scrúdú a dhéanamh, toradh
tuartha a fháil, nó an dá cheann a fháil. Ina ainneoin seo, mhair an fhadhb agus
Meántorthaí
Average grades d’ardaigh meántorthaí go mór. In áiteanna, léiríodh gurbh athruithe chun donais iad
na hathruithe a rinneadh ar thorthaí daltaí leis an gcoimisiún ag baint marcanna ó
Pointí tábhachtacha dhaltaí. Dúradh fosta go ndearnadh é seo gan aon chiall, le daltaí randamacha ag
Important points
cailleadh pointí tábhachtacha mar gheall ar roghanna gan bhunús.

Conclúid → CONCLUSION
Tá tuairimí éagsúla ag an uile dhuine maidir leis an gcóras oideachais. Spreagadh plé
Teip chóras na
le déanaí mar gheall ar thionchar na dtorthaí tuartha, athruithe san Ardteist agus sa
bpointí
Failings of the points tSraith Shóisearach, teip chóras na bpointí agus tionchar na paindéime ar scoileanna.
system Is léir nach bhfuil gach éinne ar an intinn chéanna i dtaobh an chórais agus gur deacair
beirt a aimsiú a roinneann an tuairim chéanna faoi chuile chuid den chóras oideachais
Castachta an ábhair
dara leibhéal. Is léir don dall nach bhfuil an córas atá againn gan locht, rud ar chuir
Complexity of the
topic
cealladh na scrúduithe stáit solas air, agus go bhfuil athrú ag teastáil ar bhealach éigin
sa todhchaí. Ina ainneoin seo, caithfear castacht an ábhair seo a chur san áireamh le
tuiscint go mbíonn rogha an dá dhíogha ag an té a dhéanann iarracht é a athrú…

Grammar Grid
Téarma An Tuiseal Ginideach Aistriúchán
An tSraith Shóisearach _________ na Sraithe Sóisearaí The Junior Cycle
An Ardteist _________ na hArdteiste The Leaving Certificate
Na torthaí tuartha _________ na dtorthaí tuartha Predicted grades
An córas oideachais _________ an chórais oideachais The education system
An chianfhoghlaim Na cianfhoghlama Remote learning
An dalta An dalta The student
Na daltaí Na ndaltaí The students
An buntáiste An bhuntáiste The advantage
Na buntáistí Na mbuntáistí The advantages
Na hathruithe Na n-athruithe The changes
Na hiarpháipéir scrúdaithe Na n-iarpháipéar scrúdaithe Past papers
An teicneolaíocht Na teicneolaíochta Technology

30

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

EOCHAIRFHOCAIL

Eochairfhocail Aistriúchán
An tSraith Shóisearach The Junior Cycle
An Ardteist The Leaving Certificate
Cúrsa na Sraithe Sóisearaí The Junior Cycle Course
Cúrsa na hArdteiste The Leaving Certificate Course
Córas na bpointí The points system
Torthaí tuartha / toradh tuartha Predicted grades / predicted grade
Cianfhoghlaim Remote learning
An córas oideachais The education system
Toisc na n-athruithe Because of the changes
Na hathruithe atáthar ag moladh don Ardteist The changes they are advising for the Leaving
Certificate
Ag easaontú Disagreeing
Tuairim láidir Strong opinion
Cur i bhfeidhm na hArdteiste Implementation of the Leaving Cert
Go scarfaí daltaí a fhreastalaíonn ar scoileanna That students who attend Irish-speaking schools
a fheidhmíonn trí mheán na Gaeilge… would be divided…
In aghaidh na n-athruithe Against the changes
Athrú chun donais Change for the worse
Méid litríochta Amount of literature
Ní ba mhó brú ar dhaltaí i nGaelscoileanna More pressure on students in Irish-speaking schools
Scrúduithe stáit State examinations
Ceannlínte Headlines
Go bhfuiltear ag moladh athruithe cosúla That similar changes are being proposed
Idirdhealú idir daltaí T1 agus T2 Distinction between L1 and L2 students
Rud a dhéanfadh dochar do thodhchaí na Something that would damage the future of Iish
Gaeilge
Cuireadh teip an chórais chun cinn The failings of the system were highlighted
Ré na dtorthaí tuartha Age of predicted grades
Córas míchothrom Unfair system
Foghlaim de ghlanmheabhair Rote learning
Scileanna foghlama, taighde agus machnaimh Learning, research, and reflective skills
Eolas neamhthábhachtach Unimportant information
A chur de ghlanmheabhair To rote learn
Níl sé de rogha ag múinteoirí Teachers do not have the choice

31

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 Iarpháipéir scrúdaithe Past papers
Téacsleabhair Textbooks
An chloch is mó ar phaidrín na múinteoirí The biggest stone on teachers’ Rosary (the most
important thing to teachers)
Ábhair spéisiúla Interesting subjects
Spéis na ndaltaí Interest of the students
Ar an scáileán On the screen
Easpa béime ar an bhforbairt phearsanta Lack of emphasis on personal development
Beirt daltaí Two students
Téitear i muinín roghnú fánach Random selection is utilised
Ár gcóras seanchaite Our outdated system
Fíricí bitheolaíochta Biology facts
Sleachta filíochta Poetry quotes
Ar theanga na ndaltaí In the students’ repertoire
An easpa sonraí oifigiúla The lack of official data
Dul chun cinn na ndaltaí Progress of the students
Laigí an chórais Weaknesses of the system
Cealladh na scrúduithe stáit Cancelling of the state exams
Toisc shrianta an víris Because of the restrictions of the virus
Measúnú Assessment
Daltaí an tséú bliain Sixth-year students
In éagmais scrúdú deiridh In the absence of a final exam
An t-eolas cothrom cruinn Fair, precise information
i dtaobh chaighdeán na ndaltaí Regarding the standard of students
Tuillte Deserved
Boilsciú gráid Grade inflation
Nár bailíodh That was not collected
Coimisiún na scrúduithe stáit The State Examinations Commission
An dá thrá a fhreastal Kill two birds with one stone
Roghanna gan bhunús Decisions with no basis
Teip chóras na bpointí Failings of the points system
Ar an intinn chéanna On the same wavelength
Castacht an ábhair seo Complexity of the subject
Rogha an dá dhíogha Stuck between a rock and a hard place

32

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 ESSAY ANALYSIS
• As grammar and language are the main focus in the composition question, you should strive to
incorporate some of the more advanced areas of Irish grammar in your answer where possible.
• Below is a grammatical analysis of the sample answer on the Education System to show how
these grammatical components can be incorporated throughout your answer.

Area of Language
Normal Noun Rules (an fear, an bhean, an tslí, an t-ospidéal)
Prepositions (ar bhord, leis an gcailín, sa siopa)
Genitive Case (lámh an fhir, hata na mná, ar fud na slí, chun an ospidéil)
Conditional Tense (dhéanfainn, chuirfeadh sí, cheannóimis)
An Chopail (is, ba, arbh)
Adjectives (áis mhaith, gráid chothroma)
Briathar Saor (deirtear, cuireadh, dhéanfaí)
Dependent Forms (nach bhfuil, níor éirigh, go raibh)

• Also highlighted are compositional techniques such as the use of connective phrases,
punctuation, rhetorical questions, and opinion vocabulary that strengthen your answer.

Réamhrá
Unique → Is ábhar é an córas oideachais atá go mór chun tosaigh in Éirinn i láthair na huaire toisc na n-
Grammatical
form in Éirinn
athruithe a tháinig ar chúrsa na Sraithe Sóisearaí le déanaí. Anuas ar athruithe a tharla sa
chúrsa sóisearach, tá na hathruithe atáthar ag moladh don Ardteist i mbéal an phobail le
8 uses of the
genitive case grúpaí éagsúla ag easaontú maidir leis na moltaí agus na hathruithe a bhaineann leo. Tá córas

Use of the
na bpointí, rud a bhfuil tuairim láidir ag formhór an phobail faoi, á phlé le fada an lá fosta. Mar
comparative gheall ar thorthaí tuartha agus na constaicí a chuir an phaindéim ar chur i bhfeidhm na
adjective →
hArdteiste, tá an t-ábhar seo níos conspóidí agus níos casta ná mar a bhí riamh.

33

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 Alt 1: An tSraith Shóisearach
Bhí na hathruithe i gcúrsa na Sraithe Sóisearaí ar cheann de na príomhábhair phlé sa nuacht

Briathar saor nuair a cuireadh i bhfeidhm iad mar gheall ar na tuairimí láidre éagsúla a bhí ag daoine a bhfuil
in the baint acu leis an oideachas, anuas ar dhaoine nach raibh aon bhaint acu leis an gcóras
conditional
tense → oideachais. Ceann de na príomhathruithe sa chóras ná go scarfaí daltaí a fhreastalaíonn ar
scoileanna a fheidhmíonn trí mheán na Gaeilge (dream ar tugadh daltaí T1 orthu) ó dhaltaí a
fhreastalaíonn ar scoileanna a fheidhmíonn trí mheán an Bhéarla (daltaí T2). Dar leis na daoine
a bhí in aghaidh na n-athruithe, b’athrú iomarcach é agus dúradh gur athrú chun donais a bhí
ann agus go ndéanfar dochar don Ghaeilge mar gheall ar an athrú amaideach seo. Chomh
maith leis seo, chuaigh an méid litríochta a bhí le déanamh ag daltaí, dream a raibh mé féin
páirteach leo, i méid le húrscéal agus dráma iomlán le déanamh anuas ar scéalta, dánta agus
amhráin. Agus murar leor é sin, tar éis na míonna fada a chaitheamh i mbun anailíse ar théacs

Use of the ar leith, bheadh an baol ann nach mbeadh an téacs ar an bpáipéar! Dar leis na daoine a bhí ag
comparative
troid in aghaidh na n-athruithe, bheadh ní ba mhó brú ar dhaltaí i nGaelscoileanna, dream a
adjective →
bhfuil brú orthu cheana féin mar tá orthu a scrúduithe stáit go léir a dhéanamh trí mheán na
Gaeilge. Cuireadh béim ar an éagóir seo sna ceannlínte agus dúradh gur mór an náire é mar
bhí daltaí Gaelscoile agus daltaí ón nGaeltacht ag cailleadh an bhuntáiste a bhí acu. Ar an láimh
6 uses of the
conditional eile, tá an dream a deir nár cheart go mbeadh an buntáiste seo ag daltaí Gaelscoile sa chéad
tense
áit. Cuireadh an cheist seo chun cinn sa nuacht le déanaí nuair a tháinig chun solais go
9 uses of the bhfuiltear ag moladh athruithe cosúla do Ghaeilge na hArdteiste. Mar gheall ar an gcóras
briathar saor
atáthar ag moladh le hidirdhealú idir daltaí T1 agus daltaí T2, tá tuistí ó Chonamara ag rá go
19 uses of the seolfaidh siad a bpáistí go scoileanna lán-Bhéarla, rud a dhéanfadh dochar do thodhchaí na
genitive case!
Gaeilge gan aon agó.

Use of the Alt 2: Cianfhoghlaim agus an Teicneolaíocht

comparative
Ní raibh tionchar na paindéime ní ba shoiléire in aon chuid den sochaí, seachas an córas sláinte
adjective →
agus tionscal na turasóireachta, ná an córas oideachais dara leibhéal. Chonacthas athruithe
chun donais agus athruithe chun maitheasa maidir le cianfhoghlaim agus chuir eagraíochtaí
éagsúla tuairimí in iúl i dtaobh thionchar na n-athruithe seo. Ar lámh amháin, thug an
chianfhoghlaim deis do dhaltaí faoi mhíchumas agus daltaí a bhfuil cónaí orthu fada ón scoil
teacht ar ranganna go héasca agus bheith ar a suaimhneas ag obair ón teach. Murach an
teicneolaíocht agus acmhainní digiteacha, ní bheadh daltaí dara leibhéal in ann obair scoile a

34

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 dhéanamh, teagmháil a dhéanamh lena múinteoirí, nó cabhrú lena chéile. Ach, ní insíonn sé
seo an scéal iomlán. Dar leis na saineolaithe, ní fhoghlaimíonn daltaí i gceart ón
Strong
gcianfhoghlaim agus is minice a theipeann orthu díriú ar an rang más ag breathnú ar scáileán
repeated use
of opinion atá siad. Chomh maith leis seo, is léir an dochar a dhéanann sé do mheabhairshláinte agus
vocabulary féinmhuinín an duine nuair nach bhfuil deis ag daltaí labhairt lena gcairde nó dul amach ag
and connective
imirt spóirt. Is follas nach raibh an locht ar an gcóras oideachais dara leibhéal maidir leis an
expressions →
bhfadhb seo, ach le linn na paindéime mar gheall ar na srianta éagsúla, níor éirigh le
scoileanna corpoideachas, ranganna spraíúla praiticiúla nó ranganna féinfhorbartha a chur ar
siúl agus is cinnte go ndearna sé seo dochar d’fholláine na ndaltaí.

Alt 3: Córas na bPointí

Combination of
Tá córas na bpointí á phlé agus á cháineadh ag an bpobal le fada an lá. Fiú, roimh ré na dtorthaí
comparative
adjective and tuartha, dúradh gur córas míchothrom atá ann a chúitíonn foghlaim de ghlanmheabhair in
an chopail → ionad ag spreagadh scileanna foghlama, taighde agus machnaimh. Deirtear gur tábhachtaí na
scileanna seo sa saol mór, ná eolas neamhthábhachtach a chur de ghlanmheabhair. Mar
gheall ar an gcóras atá i bhfeidhm, níl sé de rogha ag múinteoirí gan uaireanta fada a
Use of the
chaitheamh ag breathnú ar na téacsleabhair, ag déanamh iarpháipéir scrúdaithe agus ag
comparative
adjective → tabhairt píosaí móra obair bhaile dá gcuid daltaí. Mar gheall air seo, bíonn torthaí ar an gcloch
is mó ar phaidrín na múinteoirí níos minice ná a mhalairt agus ní thugtar an deis dóibh díriú
ar ábhair spéisiúla a spreagfadh spéis na ndaltaí nó grá don ábhar. Anuas air seo, sa chóras
seo ina bhfuil na trí uimhir a fheictear ar an scáileán i lár mhí Lúnasa níos tábhachtaí ná aon
ní eile, cuirtear easpa béime ar an bhforbairt phearsanta agus an iomarca béime ar fhoghlaim
Use of the
personal de ghlanmheabhair. Is léir, fiú, go dteipeann ar an gcóras seo go minic nuair a fhaigheann beirt
numbers →
daltaí na pointí céanna agus téitear i muinín roghnú fánach. Caithfear an cheist a chur mar

Rhetorical
seo, ar cheart dúinn ár gcóras seanchaite a athrú, nó an bhfuil sé níos tábhachtaí dúinn go
question → mbeidh méid ollmhór fíricí bitheolaíochta agus sleachta filíochta ar theanga na ndaltaí?

Alt 4: Torthaí Tuartha agus an Phaindéim

Strong use of
Cuireadh teip an chórais chun cinn arís ag tús ré an choróinvíris. Léirigh an easpa sonraí
subject-specific
vocabulary → oifigiúla a bhí ag an stát faoi dhul chun cinn na ndaltaí laigí an chórais nuair a chuathas i muinín
na dtorthaí tuartha dón chéad uair in 2020. Le cealladh na scrúduithe stáit toisc shrianta an
víris, rinne an rialtas iarracht measúnú a dhéanamh ar dhaltaí an tséú bliain in éagmais scrúdú
deiridh. Léiríodh gur bheag eolas cothrom cruinn a bhí ag an stát i dtaobh chaighdeán na

35

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 ndaltaí agus, dá réir, iarradh ar mhúinteoirí ‘buille faoi thuairim’ a thabhairt faoin ngrád a bhí
tuillte ag an dalta bunaithe ar a gcuid torthaí i scrúduithe ranga agus measúnú leanúnach. Ba
léir, áfach, go ndeachaigh claontaí na múinteoirí agus b’fhéidir fiú a gcuid mothúchán i
bhfeidhm ar na torthaí a thug siad mar tharla boilsciú gráid uafásach, rud a rinne éagóir do na
daltaí a thug faoin scrúdú an bhliain roimhe sin. Is cinnte nach raibh an locht ar na múinteoirí,
ach ar an gcóras oideachais toisc nár bailíodh aon sonraí faoi chaighdeán na ndaltaí go
foirmeálta a bheidís in ann a úsáid chun torthaí tuartha cruinne a thabhairt. An bhliain ina
dhiaidh sin, rinne coimisiún na scrúduithe stáit agus an rialtas iarracht an dá thrá a fhreastal
tríd an deis a thabhairt dóibh scrúdú a dhéanamh, toradh tuartha a fháil, nó an dá cheann a
fháil. Ina ainneoin seo, mhair an fhadhb agus d’ardaigh meántorthaí go mór. In áiteanna,
9 uses of the
léiríodh gur athrú chun donais iad na hathruithe a rinneadh ar thorthaí daltaí leis an
briathar saor!
gcoimisiún ag baint marcanna ó dhaltaí. Dúradh fosta go ndearnadh é seo gan aon chiall, le
daltaí randamacha ag cailleadh pointí tábhachtacha mar gheall ar roghanna gan bhunús.

Conclúid
Tá tuairimí éagsúla ag an uile dhuine maidir leis an gcóras oideachais. Spreagadh plé le déanaí
mar gheall ar thionchar na dtorthaí tuartha, athruithe san Ardteist agus sa tSraith Shóisearach,
teip chóras na bpointí agus tionchar na paindéime ar scoileanna. Is léir nach bhfuil gach éinne
ar an intinn chéanna i dtaobh an chórais agus gur deacair beirt a aimsiú a roinneann an tuairim
chéanna faoi chuile chuid den chóras oideachais dara leibhéal. Is léir don dall nach bhfuil an
Colloquial Irish
córas atá againn gan locht, rud ar chuir cealladh na scrúduithe stáit solas air, agus go bhfuil
and use of
punctuation in
athrú ag teastáil ar bhealach éigin sa todhchaí. Ina ainneoin seo, caithfear castacht an ábhair
the concluding seo a chur san áireamh le tuiscint go mbíonn rogha an dá dhíogha ag an té a dhéanann iarracht
sentence →
é a athrú…

36

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

AN tSRAITH PICTIÚR
• The picture sequence is the fourth part of the oral exam.
• It is the final thing you will do in the oral exam.
• It is worth 80 marks.
• In this section, you will have to tell the story of a sequence of pictures.
• You will have the picture sequence prepared in advance.
• There are 20 picture sequences on the course and the examiner will choose which
sequence you will do → you do not get a choice.

37

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 Sections of the Picture Sequence
Scéal na sraithe a insint → TELLING THE STORY
• This section will be prepared in advance.
• You will describe what can be seen in the picture.
• You will use general vocabulary and useful verbs to the tell a continous story.
• This will take approximately 3 minutes.
• The most important thing in the picture sequence is that you focus on the most
important aspects of the picture sequence and do not spend excessive time discussing
things that will not contribute to the story.

Trí cheist a chur → ASKING 3 QUESTIONS

• You will have prepared these questions in advance and you only need to ensure that
they are grammatically precise.
→ YOU DO NOT NEED LONG QUESTIONS!
• It is better to ask questions that imply which section of the story you are asking about
without saying ‘sa tríú/ceathrú/cúigiú pictiúr’.

Trí cheist a fhreagairt → ANSWERING 3 QUESTIONS

• The examiner will ask you 3 questions.
• These questions are usually quite simple, but you normally need a bit of vocabulary
from the picture sequence, e.g. Cad a bhí i lámh an fhir nuair a bhí sé sa siopa?
• You should use full sentences in your answer to ensure you get a good mark.

An Scéim Marcála
Ag insint an scéil 70 marc
Cumas 50 marc
Cruinneas 20 marc
Ceisteanna 10 marc
Trí cheist a chur 3 marc
Trí cheist a fhreagairt 7 marc

38

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 Ag insint an scéil (70)
1. Cumas (50)
• Cumas relates to your standard of Irish.
• Included in this section are:
o Saibhreas agus fairsingeacht foclóra → WEALTH AND DEPTH OF VOCABULARY
o Foclóir oiriúnach don ábhar cuí → SUITABLE VOCABULARY
o Cumas chun scéal seasta leanúnach a insint → ABILITY TO TELL A CONTINOUS STORY
o Teanga agus dul nádúrtha na Gaeilge → NATURAL FLOW OF IRISH

• You should therefore try to spend a relatively even amount of time on each picture to show that
you have enough vocabulary to describe all elements of the story.
• As well as this, a low standard of Irish could affect your cumas mark if the standard of Irish has an
impact on the flow of your answer or if parts of your answer or unintelligible.
o Therefore, grammatical competence and your standard of Irish are imperative to
getting a good mark in the picture sequence.

2. Cruinneas (20)
• Cruinneas → Grammar!
• Included in this section are:
o Comhréir nádúrtha o Úsáid na copaile
o Briathra agus na haimsirí o Athruithe tosaigh agus deiridh
o Ainmfhocail agus na tuisil

• As you prepare, it is very important that you make sure there are no mistakes in your answers and
that you have learned all phrases correctly to make sure you do not lose any easy marks.
• While you can get marks with sentences that are of a high standard grammatically, it is more
important that you have correct syntax and don’t have basic errors with important areas of
language like verbs and nouns.
• Use simple precise sentences to avoid mistakes and, if you are adding to the story, make sure
there are no mistakes in what you have added BEFORE YOU LEARN IT.

THE STORY MUST BE TOLD IN ONE TENSE ONLY. This is most commonly the past tense, but present
is also acceptable. THEREFORE, MAKE SURE YOU STAY IN ONE TENSE. I.E. NO ‘TÁ’ IN THE PAST
TENSE!
39

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 Na Ceisteanna (10)
• The questions are done after telling the story.
• This section is worth 10 marks.
o You will ask the examiner three questions about the picture (3 mharc)
o The examiner will ask you three questions about the picture (7 marc)

Na ceisteanna a chuirfidh tú ar an scrúdaitheoir

• These questions can be prepared in advance.
• They do not need to be complex at all.
• The main goal is that the questions have correct syntax and precise grammar.
• Don’t ask the same question twice e.g., “céard a tharla i bpictiúr a dó…. Céard a tharla i bpictiúr a
trí?”
• It is best to ask questions that the examiner can answer in a few words.
✓ If there is something in the picture sequence that you have forgotten how to say, ask the
examiner about this in your questions to prevent them asking you about it e.g., ‘Céard a bhí i
lámh an bhuachalla nuair a bhí sé san ospidéal?’

Na ceisteanna a chuirfidh an scrúdaitheoir ort

• Normally, examiners use similar questions in this section and, therefore, we can prepare the most
common ones.
• But, the best way to deal with this section is to get a good understanding of the whole picture
sequence so you can talk about anything in the sequence.
o Make sure you have a conjugated verb in your answer in the correct tense.
o Make sure you give a concise answer and don’t give a lot of unnecessary information
that doesn’t relate to the question as this implies that you were ensure what specifically
the examiner is looking for and leaves more room to make grammatical errors.
o If there is more than one section in the question the examiner asks, make sure you
answer all parts of the question.

40

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 How to Approach the Picture Sequence
➢ Firstly
✓ Start with the vocabulary you know in the picture sequence.
✓ Think about the suitable verbs you know.
✓ Then, try to form sentences using the vocabulary AND the verbs you have.
✓ Connect the pictures naturally using the connective phrases in the notes.

➢ If you don’t know how to say something, don’t talk about it!
➢ You do not need to develop the pictures. If something can’t be seen in the picture, there is no
need to mention it.
➢ Start confidently and finish confidently to leave a good impression in the examiner’s mind.
➢ Focus on the most important things and don’t spend too much time on unimportant things.
➢ Make sure you do not switch tenses.

IF YOU START IN THE PAST TENSE, STAY IN THE PAST TENSE!

TÁ ≠ AIMSIR CHAITE

Marking Scheme Breakdown Summary

1. Telling of the story (70)
• Cumas (vocab, expression, reference to all relevant material etc.) (50)
• Cruinneas (grammar, preciseness, verb usage, nominal cases etc.) (20)

2. Questions (10)
• 3 questions you ask the examiner (3): 1 mark each
• 3 questions the examiner asks you (7)
o Question 1 → 2 marks
o Question 2 → 2 marks
o Question 3 → 3 marks

41

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 Summary of Key Information for the Picture Sequence
• Throughout the sraith, it is important to refer to all relevant items in the picture sequence.
• A logical and continuous story is desirable, and the more references made to the important
material in each picture the better, while over-reliance on simple and unimportant details
such as weather, time, and clothing can hinder your marks.
• The clichéd ‘seanfhocal conclusion’ is one that examiners dread and does not show spoken
ability, but rather demonstrates a lack of ability to use conversational Irish in your relaying of
the sequence.
• Note: It is very important to refer to all pictures in the sequence. While pictures are often
related and you may discuss two adjacent pictures simultaneously, make sure to include
details from each box to demonstrate a comprehensive knowledge of the sequence.
• Ensure that each individual picture within the sraith is covered equally and you do not discuss
one picture for twice the length of the next.
An even spread of discussion on each picture is far more favourable.
• When preparing your answers, ensure all your prepared material is free from mistakes to
limit the marks lost for grammar errors.
• While more complex grammar structures can, when used well, improve marks, it is far more
important to ensure no basic mistakes are made to prevent a loss of cruinneas marks.
• Make use of the sample sequences to make sure you have no basic mistakes and, if adding to
the story, always double check for grammar errors before committing to memory.
• The questions you will ask the examiner should be simple and without grammatical errors as
each one is only worth one mark. Do not ask the same question more than once i.e. ‘céard a
tharla i bpictiúr a dó… cad a tharla i bpictiúr a trí’.
• Ask questions that the examiner can answer in a few words.
• If there is any vocab you do not know, in order to prevent an examiner asking you to discuss
that, ask them about this item in your questions i.e. ‘Céard a bhí i lámh an bhuachalla sa
phictiúr deireanach?’
• In the questions asked by the examiner, ensure your answer includes a verb conjugated
correctly, and answers the question as precisely as possible without rambling.
• If the examiner poses a question with multiple parts or more than one answer, address all
aspects as required.

42

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 FRÁSAÍ DON tSRAITH PICTIÚR

Ag tús na sraithe
Lá breá earraigh a bhí ann… It was a lovely spring day…
Lá breá samhraidh a bhí ann… Is was a lovely summer’s day…
Lá fuar feanntach a bhí ann i lár an gheimhridh… It was a freezing winter’s day…
Maidin fhuar fheanntach a bhí ann / It was a freezing morning…
Oíche fhuar fheanntach a bhí ann It was a freezing night…
Lá fuar fliuch a bhí ann… It was a cold wet day
Lá breá gréine a bhí ann… It was a lovely sunny day
Bhí sé ag cur de dhíon is de dheora It was lashing rain
Bhí sé chomh te le leaca ifrinn It was roasting
Bhí an bhliain acadúil thart agus tús na laethanta The academic year was over and it was the start of
saoire a bhí ann… the summer holidays
Bhí na laethanta saoire ag druidim go deireadh The summer holidays were coming to an end and it
agus tús na bliana acadúla a bhí ann… was the start of the academic year
Bhí an chlann bailithe timpeall an bhoird, ag The family were gathered around the table, talking
labhairt faoi chúrsaí an tsaoil about what was going on
Bhí _______ agus _________ ag siúl timpeall na _______ and ________ were walking around the city
cathrach…
Bhí ________ ar an mbus go dtí ___________ _______ was on the bus to _________
Bhí _________ar a mbealach go dtí ________ _______ were on their way to ________

Ag ceangal pictiúr le chéile

Ina dhiaidh sin, After that
Tar éis é sin After that
An lá dár gcionn The next day
An lá ina dhiaidh sin The day after that
Tar éis scoile, After school
Nuair a _______ + séimhiú When ________
Seachtain ina dhiaidh sin A week after that

43

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

Coicís ina dhiaidh sin A fortnight after that
Mí ina dhiaidh sin` A month after that
An oíche sin That night
An mhaidin ina dhiadh sin The next morning
Níos déanaí an lá sin Later that day
Níos déanaí an tseachtain sin Later that week
Nuair a shroich siad _______ When they reached _____
Uair ina dhiaidh sin An hour later
Ag deireadh an lae At the end of the day
Ag deireadh na seachtaine At the end of the week
Ag deireadh + TUISEAL GINIDEACH At the end of ________
Ag tús + TUISEAL GINIDEACH At the start of ________
i lár + TUISEAL GINIDEACH In the middle of ________
Tar éis + TUISEAL GINIDEACH After ________
i ndiaidh + TUISEAL GINIDEACH After ________

Ag deireadh na sraithe
Ba léir nach ndéanfaidís dearmad ar an lá sin go deo. It was clear that they would never forget that day
Agus ba léir nach ndéanfaidís an botún céanna And it was clear that they would not make the same
arís… mistake again
Ba lá fada é agus bhí faoiseamh ar _________(+ It had been a long day and ________ was relieved
séimhiú) go raibh sé tagtha go deireadh i that it had finally come to an end
ndeireadh thiar thall
Ba lá iontach é agus bhí díomá ar _________ (+ It had been a brilliant day and ________ was
séimhiú) go raibh sé tagtha go deireadh disappointed that it had come to an end
Ar an dea-uair, bhí gach rud togha arís! Luckily, everything was fine again!
Ar ámharaí an tsaoil, bhí a gceacht foghlamtha acu Luckily, they had learned their lesson / he had learned
/ bhí a cheacht foghlamtha aige / bhí a ceacht his lesson / she had learned her lesson
foghlamtha aici
Ar an drochuair, ba léir nárbh é sin ach an tús! Unfortunately, it was clear that was just the beginning!
Faraor, ba léir nár fhoghlaim siad a gceacht… Unfortunately, it was clear they hadn’t learned their
lesson…
Is cinnte go bhfuair sé/sí/siad a raibh tuillte It’s certain he/she/they got what he/she/they
aige/aici/acu… deserved

44

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 Foclóir Coitianta
Gaeilge Béarla Gaeilge Béarla

Bean Woman Buachaill Boy

Fear Man Cailín Girl
Caife Coffee Tae Tea
Carr/Gluaisteán Car Duine/daoine Person / people
Bus Bus Tacsaí Taxi
Fuinneog(a) Window(s) Siopa caife Coffee shop
Doras Door Áit Place
Seomra(í) Room(s) Banc Bank
Mála Bag Ollmhargadh Supermarket
Cóta Coat Stáisiúin na nGardaí Police Station
Hata Hat Pasáiste Aisle
Teach House Sráid Street
Cistin Kitchen Bóthar Road
Seomra suite Sitting room Ionad siopadóireachta Shopping centre
Séipéal Church Sráidbhaile Village
Seomra leapa Bedroom Freastalaí Waiter
Leaba Bed Bord Table
Teilifís Television Tolg Sofa
Cathaoir / Cathaoireacha Chair(s) Bord íseal Coffee table
Tráidire Tray Cupán Cup
Seilfeanna Shelves Cófra Press / cabinet
Vardrús Wardrobe Cuntar Counter
Gairdín Garden Oibrí Worker
Pictiúr Picture Tóstaer Toaster
Cathair / sa chathair / i Town / in the town / in Citeal Kettle
lár na cathrach the middle of the town
Baile Town Oigheann Oven
Meánscoil Secondary school Babhla Bowl
Bunscoil Primary school Pláta Plate
Siopa éadaí Clothes shop Buidéal Bottle
Ospidéal Hospital Lámh Hand / arm

45

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 Otharcharr Ambulance Cos Leg / foot
Ag déanamh dinnéir Making dinner Ceann Head
Ag déanamh bricfeasta Making breakfast Rosta Wrist
Ag déanamh lóin Making lunch Rúitín/murnán Ankle
Páirc peile Football pitch Ceann Head
Páirc Park Clós súgartha Playground
Ionad aclaíochta Sports centre / gym Droim Back
Cúirt chispheile Basketball court Tiománaí Driver
Múinteoir(í) Teacher(s) Tuismitheoir(í) Parent(s)
Cara / cairde Friends(s) Clós na scoile School grounds
Geata(í) Gate(s) Lampa Lamp
Páiste / páistí Child / children Dalta(í) Student(s)
Seomra ranga Classroom Leithris Toilets
Clár bán / clár dubh Whiteboard / blackboard Deasc Desk
Cárta creidhmeasa Credit card Airgead Money
Leabharlann Library Timpiste Accident
Gortú Injury Cnámh Bone
Bord cistine Kitchen table Torthaí Fruit
Glasraí Vegetables Feoil Meat
Scipéad Till Príomhshráid Main street
Airgead tirim Cash Admháil Receipt
An bheirt The two people Ocras Hunger
Tart Thirst Slisne cáca Slice of cake
Seomra feithimh Waiting room Bleachtaire Detective
Gadaí Thief Deasc eolais Information desk

46

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 Briathra Úsáideacha: An Aimsir Chaite
Rinne Did Bhí Was
Dúirt Said Chuaigh Went
Fuair Got Rug _____ ar… Grabbed
D’ith Ate Tháinig Came
Chonaic Saw Chuala Heard
Thug Gave Chaith Spent
Léigh Read D’ól Drank
Scríobh Wrote Dhúisigh Woke up
D’oscail Opened D’úsáid Used
Dhún Closed Chuir Put
D’éirigh Got up Chan Sang
Thiomáin Drove Shíl Thought
Bhácáil Baked Cheap Thought
D’imir Played (game/sport) Cheannaigh Bought
Thit Fell Bhailigh Collected
Sheinn Played (music…) Rith Ran
Phlé Discussed D’aimsigh Found
Thosaigh Started Shiúil Walked
D’aithnigh Recognised D’inis Told
Thug _____faoi deara Noticed Chuaigh _____ a chodladh Went to bed
/ a luí
Le + h ar ghutaí Ar + séimhiú
Labhair _____ le… Spoke to D’fhéach _____ ar… Watched
D’éist _____ le… Listened to Thug _____ cuairt ar… Visited
Bhuail _____ le… Met Rinne _____ staidéar ar… Studied

47

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 NA CEISTEANNA A CHUIRFIDH TÚ

Ceist Brí Rialacha don Bhriathar Sampla

Cén fáth Cén fáth a bhfuil freastalaí á lorg acu?

Cén chúis A / NACH + URÚ Cén chúis nach dtéann sé ag snámh leo?
NÓ
Cad ina thaobh Cad ina thaobh ar chuir sé sa chúisneoir é?
Why? AR / NÁR + SÉIMHIÚ
Cad chuige Cad chuige nár scríobh sé litir dóibh?

Cad is cúis + le agus ainmfhocal Cad is cúis leis an bhfógra?

Cad ba chúis Cad ba chúis le cruinniú na scoile?

Cén tslí Cén tslí a gceannaíonn sí an ticéad?

Cén chaoi A / NACH + URÚ Cén chaoi a bhfuair siad réidh leis?
NÓ
Cén dóigh Cén dóigh ar bhris sé an cupán?
AR / NÁR + SÉIMHIÚ
Cén bealach? What way? / Cén bealach ar roinn siad an t-eolas?
how?
Conas A + SÉIMHIÚ / NACH + URÚ Conas a shroicfidh sé an suíomh amárach?
NÓ Conas nach mbeidh sé i láthair?
Conas a bhí an aimsir?
A / NÁR + SÉIMHIÚ
Conas nár cheannaigh sé é?

Cá A / NACH + URÚ Cá bhfuil an cheolchoirm ar siúl?

Where?
Cá háit NÓ Cá háit a mbeidh an t-agallamh?
AR / NÁR + SÉIMHIÚ
Cén áit Cén áit a raibh an chóisir?

Cathain A + SÉIMHIÚ / NACH + URÚ Cathain a thosaíonn an cluiche?

When?
Cén uair NÓ Cén uair a bhí an cruinniú ar siúl?
A / NÁR + SÉIMHIÚ
Cá huair Cá huair a thosaíonn an cluiche?

Cé A + SÉIMHIÚ / NACH + URÚ Cé a bhuaigh an comórtas?

Who?
Cén duine NÓ Cén duine a labhair ag an deireadh?
A / NÁR + SÉIMHIÚ
Cé hiad… Cé hiad na daoine a bheidh i láthair?

48

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

Cad é/ cád í/ Cad é príomhaidhm an fheachtais?
cad iad
A + SÉIMHIÚ / NACH + URÚ
Cad What? NÓ Cad a fuair sí mar dhuais?

Céard A / NÁR + SÉIMHIÚ Céard a dúirt an múinteoir le Seán?

Cé na Cé na buntáistí a bhaineann leis an suíomh?

Cén A + SÉIMHIÚ / NACH + URÚ Cén duine a chuir glaoch uirthi?

__________?
Which NÓ
A / NÁR + SÉIMHIÚ

Cé mhéad A + SÉIMHIÚ / NACH + URÚ Cé mhéad duine a bhí i láthair?

Cá mhéad How many? NÓ Cá mhéad carr a bhí ar an mbóthar?

A / NÁR + SÉIMHIÚ

Cén t-ainm? A + SÉIMHIÚ / NACH + URÚ Cén t-ainm atá ar an mbanna ceoil?
What name?
Cad is ainm do NÓ Cad is ainm don láithreoir nua?
______? A / NÁR + SÉIMHIÚ

Cén dáta? A + SÉIMHIÚ / NACH + URÚ Cén dáta a thosaíonn an comórtas?

What date?
NÓ
A / NÁR + SÉIMHIÚ

Cé chomh A + SÉIMHIÚ / NACH + URÚ Cé chomh minic a dhéanann siad an

minic? comórtas?
How often? NÓ
A / NÁR + SÉIMHIÚ

49

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 50

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 Ná húsáid an cárta creidmheasa gan chead

• Deireadh na bliana acadúla a bhí ann agus bhí Eoin agus Aoife os comhair an ríomhaire (in oifig
a n-athar).
• Bhí an bheirt acu tuirseach traochta (i ndiaidh na scrúduithe a chríochnú) agus chuaigh siad ar an
suíomh gréasáin ‘Ticket Master’ (ag iarraidh ceolchoirme).
• Chonaic siad go raibh ceolchoirm ar siúl san Aviva le linn an tsamhraidh.
• Bheadh an banna Éireannach Picture This ag casadh amhrán óna albam is deireanaí.
• Dúirt Eoin gur bhanna iontach a bhí iontu agus go mbeidís in ann cárta a n-athar a úsáid chun na
ticéid a cheannach.
• D’fhreagair Aoife go raibh an cárta ar an matal agus go raibh uimhir an chárta ar eolas aici.

• Nuair a d’aimsigh siad an cárta, d’úsáid siad é chun an dá thicéad a chur in áirithe.
• Ba é céad euro an praghas iomlán.
• Líon siad a seoladh baile, seoladh ríomphoist agus uimhreacha an chárta creidmheasa agus
bhrúigh siad an cnaipe ‘clic le híoc’ (sula bhfaca a n-athair céard a bhí á dhéanamh acu).
• D’fhág siad an cárta ar ais san áit ar aimsigh siad é agus dhún siad an leathanach gréasáin (ionas
nach bhfeicfeadh a dtuistí an peaca marfach a rinne siad).

• Dhá mhí ina dhiaidh sin, d’inis siad bréag dá dtuistí faoin áit a raibh siad ag dul.
• Thóg siad tacsaí chun na cathrach.
• Bhí an áit ag cur thar maoil.
• Bhí chuile dhuine ag luascadh a lámh san aer agus bhí an-atmaisféar go deo sa staid.
• Bhí suíocháin iontacha acu go díreach os comhair an stáitse (le radharc den chéad scoth den
bhanna).
• Chas an banna deich n-amhrán sular imigh siad as radharc ach lean an slua ag screadach go dtí
gur tháinig siad ar ais (ar son an amhráin dheireanaigh).
• Ag deireadh na hoíche, shiúil an slua go mall as an staid agus thóg an bheirt dhána tacsaí abhaile.

• Coicís ina dhiaidh sin, fuair a n-athair bille na míosa sa phost.

• D’fhéach sé ar liosta na gcostas (agus d’aithnigh sé na costais uisce, aibhléise agus teasa).
• Ach, ag deireadh an leathanaigh, chonaic sé na focail ‘Ticket Master’ le ‘céad euro’ scríofa in aice
leis.
• Tháinig racht feirge air agus ghlaoigh sé ar Aoife, Eoin, agus a bhean chéile (chun míniú a fháil).

• D’fhiafraigh sé den bheirt an raibh aon mhíniú acu?

• Dúirt Aoife gur cheap sí go mbeadh cead acu an cárta a úsáid (dá n-aisíocfaidís é).

51

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

• Dúirt Eoin gur cheap sé go mbeadh sé in ann an t-airgead a chur ar ais sa chuntas sula bhfeicfeadh
a athair é (agus an dallamullóg a chur air).
• Ba léir go raibh se ródhéanach.
• Bhí a máthair ní b’fheargaí ná a n-athair mar chreid sí iontu.

• Mar phionós, bhí orthu glantachán tí a dhéanamh don chuid eile den bhliain (agus ní bhfuair siad
airgead póca go dtí an Nollaig).
• Chaith siad chuile dheireadh seachtaine ag glanadh an tí (ó bhun go barr, ag folúsghlanadh, ag
glanadh na bhfuinneog agus ag cur snas ar earraí an tí).
• Stán na tuistí go feargach orthu (le cinntiú go ndearna siad an obair i gceart).
• Ba léir go raibh a gceacht foghlamtha acu (agus nach dtarlódh a leithéid arís).

Ceisteanna a chuirfidh tú
• Cén costas a bhí ar na ticéid?
• Cá raibh an cheolchoirm ar siúl?
• Cad a bhí á dhéanamh ag Aoife sa phictiúr deireanach?

Ceisteanna Samplacha ón Scrúdaitheoir

• Cad a bhí ar an scáileán ag tús na sraithe?

Bhí an suíomh gréasáin Ticket Master ar an scáileán le heolas faoi cheolchoirm a bhí ar siúl sa
staid Aviva cúpla mí ina dhiaidh sin.

• Cad a dúirt Eoin le hAoife sa chéad phictiúr?

Dúirt Eoin gur bhanna iontach a bhí iontu agus go rachaidís mar bheidís in ann cárta a n-athar a
úsáid chun na ticéid a cheannach.

• Cén costas a bhí ar thicéad amháin/dhá thicéad?

Ba é caoga euro an costas a bhí ar thicéad amháin/Ba é céad euro an costas a bhí ar dhá
thicéad.

• Cá raibh an cárta creidmheasa?

Bhí an cárta creidmheasa ar an matal.

52

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

• An raibh uimhir an chárta ar eolas ag ________ (Aoife / Eoin / ag an mbeirt)?
Ní raibh uimhir an chárta ar eolas ag Eoin, bhí uimhir an chárta ar eolas ag Aoife.

• Cad a d’úsáid siad chun na ticéid a cheannach?

D’úsáid siad cárta creidmheasa a n-athar chun na ticéid a cheannach.

• Cá raibh an cheolchoirm ar siúl?

Bhí an cheolchoirm ar siúl sa staid Aviva.

• Cén banna a bhí ag seinm?

Bhí an banna ‘Picture This’ ag seinm.

• Cá raibh Aoife agus Eoin suite sa staid?

Bhí Aoife agus Eoin i lár na staide, go díreach os comhair an stáitse.

• Cad a cheap a n-athair nuair a bhreathnaigh sé ar bhille na míosa?

Bhí mearbhall ar a n-athair nuair a bhreathnaigh sé ar bhille na míosa mar níor aithnigh sé
costas amháin a bhí ar an mbille ón suíomh gréasáin ‘Ticket Master’.

• Cad iad na costais eile a bhí ar an mbille?

Bhí na costais uisce, aibhléise agus teasa ar an mbille chomh maith leis an tsiopadóireacht
sheachtainiúil agus cúpla rud a cheannaigh sé sa siopa éadaí.

• Cad a d’fhiafraigh daid den bheirt?

D’fhiafraigh daid dóibh aon raibh aon mhíniú acu?

• Cad a dúirt siad lena n-athair nuair a chuir sé ceist orthu faoin mbille?
Dúirt Eoin gur cheap sé go mbeadh sé in ann an t-airgead a aisíoc sula bhfeicfeadh a athair é.
Dúirt Aoife go raibh brón uirthi agus gur cheap sí go mbeadh cead acu.

• Cén pionós a fuair siad?

Bhí orthu an teach a ghlanadh ó bhun go barr mar phionós.

• Cad a bhí á dhéanamh ag Aoife sa phictiúr deireanach?

Bhí Aoife ag folúsghlanadh sa phictiúr deireanach.

• Cad a bhí á dhéanamh ag Eoin sa phictiúr deireanach?

Bhí Eoin ag glanadh na bhfuinneog / ag cur snas ar na fuinneoga.

53

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.

 Foclóir Tábhachtach
Oifig a n-athar Their dad’s office Os comhair an ríomhaire In front of the
computer
Ag iarraidh ceolchoirme Looking for a concert Ag casadh amhrán Playing songs
An dá thicéad a chur in To book the two tickets Cárta a n-athar Their dad’s card
áirithe
Albam is deireanaí Latest album Uimhreacha an chárta Numbers of the credit
creidmheasa card
Na ticéid The tickets Os comhair an stáitse In front of the stage
Leathanach gréasáin Website Suíocháin iontacha Brilliant seats
Bhrúigh siad an cnaipe They pushed the button Radharc den chéad scoth A fantastic view
An peaca marfach The deadly sin An bheirt dhána The bold two
An-atmaisféar go deo A great atmosphere Ar son an amhráin For the last song
dheireanaigh
Lean an slua ag The crowd kept Bille na míosa The bill of the month
screadach screaming
Ag deireadh na hoíche At the end of the night Bhí orthu They had to
Liosta na gcostas List of the expenses D’fhiafraigh sé den bheirt He asked the two
Na costais uisce, The water, electricity and Dá n-aisíocfaidís é If they paid it back
aibhléise agus teasa heating costs
Racht feirge Fit of rage Sa chuntas In the account
Aon mhíniú Any explanation Dallamullóg a chur air Deceive
Ag folúsghlanadh Hoovering Mar phionós As a punishment
Glantachán an tí Cleaning of the house Ag cur snas ar earraí an tí Polishing things in the
house
Ag glanadh an tí ó bhun Cleaning the house from Ag glanadh na Cleaning the windows
go barr top to bottom bhfuinneog

54

LUKE ROCK. GAEILGE. AN ARDTEIST. 2022/2023.