Od wielu lat trwają działania popularyzujące mediację w sporach, które trafiają do sądu. Nie wszyscy mogą zdawać sobie sprawę, że mediacja jest dopuszczalna nie tylko w sporach cywilnych, ale także w sprawach karnych. Jak wygląda mediacja w sprawach karnych, kiedy można ją prowadzić, o tym piszemy w treści tego artykułu.
Mediacja w sprawach karnych - zasady
Mediacja w sprawach karnych jest dobrowolnym i poufnym sposobem rozwiązywania sporów powstałych w wyniku przestępstwa. Dzięki mediacji możliwe jest porozumienie się pokrzywdzonego i podejrzanego/oskarżonego, z pomocą bezstronnego i neutralnego mediatora. Postępowanie mediacyjne w sprawach karnych prowadzi się w sposób bezstronny i poufny. Ogólne zasady mediacji w sprawach karnych określa art. 23a. Kodeksu postępowania karnego.
Rodzaje spraw, w jakich prowadzona może być mediacja w postępowaniu karnym
Mediacja może dotyczyć wszystkich przestępstw. Mediacja w sprawach karnych wydaje się też bardzo dobrym wyborem w przypadku spraw ściganych z oskarżenia prywatnego, gdzie może być prowadzona zamiast posiedzenia pojednawczego.
Mediacja w sprawach z oskarżenia prywatnego zamiast posiedzenia pojednawczego
W sprawach z oskarżenia prywatnego na wniosek lub za zgodą stron sąd może zamiast posiedzenia pojednawczego wyznaczyć odpowiedni termin dla przeprowadzenia postępowania mediacyjnego. Wynika to z art. 489 §2 Kodeksu postępowania cywilnego.
W wyniku takiej mediacji dopuszczalne jest pojednanie się obejmujące również inne sprawy z oskarżenia prywatnego, toczące się pomiędzy tymi samymi stronami. Taką możliwość dopuszcza art. 493 Kodeksu postępowania karnego.
Gdyby w toku mediacji doszło pomiędzy stronami do pojednania, protokół podpisują także strony. Równocześnie z pojednaniem strony mogą zawrzeć ugodę, której przedmiotem mogą być również roszczenia pozostające w związku z oskarżeniem.
Skierowanie do mediacji
Zgodnie z art. 23a. §1 Kodeksu postępowania karnego w sprawach karnych do mediacji kieruje organ prowadzący postępowanie na danym etapie.
Kiedy sprawa trafiła już do sądu, na etapie postępowania sądowego do mediacji może skierować strony sąd lub referendarz sądowy.
W każdym wypadku skierowanie do mediacji może nastąpić z inicjatywy lub za zgodą oskarżonego i pokrzywdzonego. Strony są pouczane o tym uprawnieniu. Dodatkowo są informowane o celach i zasadach postępowania mediacyjnego, w tym o zakazie przesłuchania mediatora w charakterze świadka.
Kto prowadzi mediację?
W celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między pokrzywdzonym i oskarżonym
mediacja zlecana jest instytucji lub osobie do tego uprawnionej. Postępowanie mediacyjne w sprawie karnej nie powinno trwać dłużej niż miesiąc, a jego okresu nie wlicza się do czasu trwania postępowania przygotowawczego.
Zgoda na mediację?
Mediacja karna również jest dobrowolna. W tej sytuacji, jak wynika z art. 23a. § 4 Kodeksu postępowania karnego, zgodę na mediację obierać może:
organ kierujący sprawę do mediacji, lub
mediator.
Odebranie zgody na mediację musi poprzedzić wyjaśnienie oskarżonemu i pokrzywdzonemu celów i zasad postępowania mediacyjnego wraz z pouczeniem o możliwości cofnięcia zgody na mediację aż do zakończenia postępowania mediacyjnego.
Mediator – warunki, jakie musi spełnić, kto nie może nim być
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 maja 2015 roku w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych określa sposób prowadzenia mediacji karnych, w tym kwalifikacje mediatorów.
Mediatorem w sprawach karnych może być osoba spełniająca następujące warunki:
mająca obywatelstwo polskie lub obywatelstwo innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej albo obywatelstwo innego państwa, jeżeli na podstawie przepisów prawa Unii Europejskiej przysługuje jej prawo podjęcia zatrudnienia lub samozatrudnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w tych przepisach;
korzystająca w pełni z praw publicznych;
mająca pełną zdolność do czynności prawnych;
mająca ukończone 26 lat;
znająca język polski w mowie i piśmie;
która nie była prawomocnie skazana za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe;
która daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków oraz która ma umiejętności i wiedzę w zakresie przeprowadzania postępowania mediacyjnego, rozwiązywania konfliktów i nawiązywania kontaktów międzyludzkich;
która została wpisana do wykazu prowadzonego przy sądzie okręgowym jako osoba uprawniona do prowadzenia postępowania mediacyjnego w sprawach karnych.
- osoba, co do której w sprawie zachodzą okoliczności uzasadniające wyłączenie sędziego z mocy prawa i na wniosek;
- czynny zawodowo sędzia;
- czynny zawodowo prokurator;
- czynny zawodowo asesor prokuratorski;
- aplikant sędziowski i prokuratorski;
- ławnik;
- referendarz sądowy;
- asystent sędziego;
- asystent prokuratora;
- funkcjonariusz instytucji uprawnionej do ścigania przestępstw.
Postępowanie mediacyjne w sprawie karnej może przeprowadzić instytucja, która spełnia następujące wymogi:
- zgodnie ze swoimi zadaniami statutowymi została powołana do wykonywania zadań w zakresie mediacji, resocjalizacji, ochrony interesu społecznego, ochrony ważnego interesu indywidualnego lub ochrony wolności i praw człowieka;
- zapewnia przeprowadzenie postępowania mediacyjnego przez osoby spełniające warunki przewidziane dla mediatora w sprawach karnych;
- ma warunki organizacyjne umożliwiające przeprowadzenie postępowania mediacyjnego;
- została wpisana do wykazu prowadzonego przy sądzie okręgowym jako instytucja uprawniona do prowadzenia postępowania mediacyjnego w sprawach karnych.
Udostępnienie akt sprawy mediatorowi na potrzeby prowadzenia mediacji
Mediatorowi udostępnia się akta sprawy w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego. Uprawnienie to wynika z art. 23a. §5 Kodeksu postępowania karnego Może to nastąpić poprzez:
umożliwienie bezpośredniego zapoznania się z aktami w obecności upoważnionego pracownika organu prowadzącego postępowanie,
wydanie kopii dokumentów z akt sprawy,
zezwolenie na sporządzenie odpisów z akt sprawy.
Mediator przechowuje odpisy, kopie oraz notatki z akt sprawy w sposób uniemożliwiający zapoznanie się z nimi osobom postronnym i po zakończeniu postępowania mediacyjnego zwraca je organowi, który skierował sprawę do postępowania mediacyjnego.
- materiały, na które rozciąga się obowiązek zachowania w tajemnicy informacji niejawnych albo zachowania tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji;
- materiały dotyczące stanu zdrowia oskarżonego;
- opinia o oskarżonym;
- dane o karalności;
- dane pozwalające na ustalenie tożsamości świadka anonimowego;
- dane, których ujawnienie pokrzywdzonemu mogłoby mieć wpływ na odpowiedzialność karną innych oskarżonych w tej sprawie nieuczestniczących w postępowaniu mediacyjnym.
Sprawozdanie z mediacji
Po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego w ramach postępowania karnego instytucja lub osoba do tego uprawniona sporządzają sprawozdanie z jego wyników.
Sprawozdanie powinno zawierać:
sygnaturę sprawy,
imię i nazwisko mediatora lub nazwę instytucji powołanej do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego,
informację o wynikach postępowania mediacyjnego,
podpis mediatora.
Do sprawozdania załącza się ugodę (jeżeli została zawarta) podpisaną przez oskarżonego, pokrzywdzonego i mediatora.
Koszty mediacji
Koszty mediacji w sprawach karnych obejmujące wynagrodzenie mediatora i zwrot wydatków związanych z jej przeprowadzeniem ponosi Skarb Państwa.
Skutki zawarcia ugody w mediacji
Należy mieć świadomość, że mediacja może zakończyć się ugodą lub brakiem ugody. Nawet zawarcie ugody nie oznacza, że sprawa karna się kończy. Ugoda zawarta w mediacji karnej w sprawach z oskarżenia publicznego wskazuje na stanowisko stron co do zakończenia sprawy.
W sprawie karnej zawsze będzie musiało zostać wydane orzeczenie kończące tę sprawę mimo zawarcia ugody. Sąd bierze pod uwagę treść ugody mediacyjnej przy wydaniu orzeczenia kończącego.
uwzględnieniem wniosku oskarżonego o dobrowolne poddanie się karze;
uwzględnieniem stanowiska oskarżonego co do wymiaru kary i środków karnych, naprawienia szkody;
uznaniem tego za okoliczność łagodzącą;
nadzwyczajnym złagodzeniem kary;
odstąpieniem od wymierzenia kary czy orzeczenia środka karnego.
Przebieg mediacji
Sam przebieg mediacji w sprawie karnej wygląda jak poniżej.
Po doręczeniu postanowienia mediator niezwłocznie nawiązuje kontakt z oskarżonym i pokrzywdzonym, ustalając termin i miejsce spotkania z każdym z nich.
Następnie przeprowadza on z oskarżonym i pokrzywdzonym indywidualne lub wspólne spotkania wstępne, w dogodnym dla nich miejscu i czasie.
W dalszej kolejności mediator przeprowadza spotkanie mediacyjne ze stronami w miejscu i czasie dogodnym dla nich oraz pomaga w sformułowaniu treści ugody.
Mediator może przeprowadzić postępowanie mediacyjne w sposób pośredni, gdy nie jest możliwe bezpośrednie spotkanie stron. Przekazuje on wówczas każdemu z uczestników informacje, propozycje i stanowisko dotyczące zawarcia ugody i jej treści zajmowane przez innego uczestnika.
Miejsce prowadzenia mediacji
Postępowania mediacyjnego nie przeprowadza się w lokalu zajmowanym przez uczestników lub ich rodziny ani w budynkach organów uprawnionych do skierowania sprawy do postępowania mediacyjnego.
Jednak przewidziane jest pewne odstępstwo od tych reguł, kiedy w uzasadnionych przypadkach, za zgodą uczestników, można przeprowadzić postępowanie mediacyjne w lokalu zajmowanym przez uczestników lub ich rodziny.
Podsumowanie
Podsumowując, mediacja w sprawach karnych może być bardzo dobrym rozwiązaniem. Jest jednak ona za mało popularna, mimo że możliwość jej prowadzenia istnieje od dobrych kilku lat.
