Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej opublikowało projekt nowelizacji ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy, który znacząco rozszerza kompetencje tej instytucji. Czy przymusowa umowa o pracę stanie się faktem? Od 1 stycznia 2026 roku inspektorzy PIP będą mogli samodzielnie stwierdzać istnienie stosunku pracy, jeśli uznają, że dana osoba faktycznie wykonuje obowiązki pracownicze, mimo że zatrudniona jest na podstawie umowy cywilnoprawnej – np. zlecenia, dzieła czy kontraktu B2B.
To jednak nie wszystkie nowości. Stały Komitet Rady Ministrów wypracował także porozumienie dotyczące zasad nadawania decyzjom inspektora rygoru natychmiastowej wykonalności. Sprawdź szczegóły!
Co przepisy mówią na ten temat obecnie?
Już teraz prawo chroni przed „udawaniem” zlecenia: jeśli praca jest wykonywana jak na etacie, to z mocy prawa jest to zatrudnienie pracownicze (art. 22 § 1¹ k.p.), a zastępowanie umowy o pracę umową cywilną jest niedopuszczalne (art. 22 § 1² k.p.). Co więcej, zawieranie zlecenia w warunkach etatu stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika (art. 281 § 1 pkt 1 k.p.).
Rolą PIP – już dziś i po reformie – jest nadzór nad przestrzeganiem prawa pracy (art. 184 k.p.). Zapowiadane rozwiązania mają dodać inspektorom decyzję jako środek w sprawach „pozornych cywilnoprawnych”, z odwołaniem do sądu pracy. To ma skrócić drogę od kontroli do realnej ochrony pracownika.
Skutki wsteczne i rygor natychmiastowej wykonalności decyzji inspektora
Decyzja inspektora może również dotyczyć okresu wstecznego, od momentu faktycznego rozpoczęcia współpracy, a nie od dnia doręczenia decyzji.
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej ostatecznie wycofało się z kontrowersyjnego pomysłu dotyczącego tzw. rygoru natychmiastowej wykonalności. Pierwotne plany zakładały, że jeśli inspektor pracy uzna kontrakt B2B lub umowę cywilnoprawną za stosunek pracy, przedsiębiorca musiałby natychmiast przekształcić ją w etat. Oznaczałoby to konieczność błyskawicznego odprowadzenia wyższych składek i podatków – nawet jeśli firma nie zgadzała się z decyzją i zamierzała walczyć o swoje racje przed sądem.
Co zmienia decyzja resortu? Z projektu ustawy usunięto zapis o natychmiastowym rygorze, co oznacza powrót do standardowych procedur wynikających z Kodeksu postępowania administracyjnego (KPA). W praktyce daje to przedsiębiorcom realną możliwość obrony. Zamiast automatycznej zmiany umowy zaraz po kontroli, proces ten zostanie zawieszony na czas trwania procedur odwoławczych.
Odszkodowanie od Skarbu Państwa
W uzasadnieniu projektu wskazano, że w przypadku błędnej decyzji PIP, która zostanie uchylona przez sąd, możliwe będzie ubieganie się o odszkodowanie od Skarbu Państwa na podstawie art. 417 kodeksu cywilnego. Projekt dopuszcza możliwość zawarcia ugody przed sądem, ale jedynie za zgodą Głównego Inspektora Pracy.
Nowe zasady odwołań i właściwości sądu
W projekcie przewidziano wydłużenie terminu na odwołanie od decyzji inspektora pracy do 14 dni (wcześniej 7). Zmienia się także właściwość miejscowa sądu – teraz spory będą rozpatrywane według miejsca wykonywania pracy, a nie siedziby inspektoratu, co ma ułatwić dostęp do sądu małym firmom i pracownikom spoza dużych miast.
Zakaz zwalniania pracownika objętego decyzją
Nowa wersja projektu wprowadza też zakaz niekorzystnego traktowania lub zwalniania osoby, wobec której wydano decyzję o ustaleniu stosunku pracy.
Cyfrowa kontrola i współpraca z ZUS i KAS
Poza samym mechanizmem decyzji o przekształceniu umowy, nowelizacja przewiduje także digitalizację procedur PIP – kontrole zdalne, przesłuchania online, żądanie dokumentów elektronicznych – oraz wymianę danych z ZUS i KAS, co ma zwiększyć skuteczność nadzoru.
Co powinni zrobić przedsiębiorcy
Nowe przepisy oznaczają konieczność przeprowadzenia audytu wszystkich umów cywilnoprawnych i B2B. Jeśli współpraca ma cechy etatu – podporządkowanie, stałe miejsce i czas pracy, wynagrodzenie – PIP może uznać ją za stosunek pracy. Warto też przygotować firmę technicznie: kontrola PIP może być zdalna, a dokumenty muszą być dostępne elektronicznie.
Przymusowa umowa o pracę już od 2026 roku – podsumowanie
Zgodnie z aktualnym projektem nowelizacji ustawy o PIP, nowe regulacje mają wejść w życie 1 stycznia 2026 roku. Ostateczny kształt przepisów może się jednak jeszcze zmienić – projekt jest obecnie na etapie prac rządowych.
Nadanie PIP nowych uprawnień ma na celu ochronę pracowników, którzy mimo wykonywania pracy w warunkach charakterystycznych dla etatu (podporządkowanie szefowi, stałe miejsce i czas pracy), pozbawieni są podstawowych praw, takich jak płatny urlop, wynagrodzenie za nadgodziny czy ubezpieczenie społeczne.
